Quentin Tarantino: een geboren verteller over de jaren zeventig, ras en Hollywood

In Cinema Speculation etaleert Tarantino zijn encyclopedische cinefilie: hem wil je in je team bij de pubquiz. Het is een losse, met autobiografie en zelfrechtvaardiging doordesemde tour de horizon van Amerikaanse cinema van de jaren zeventig, toen zijn filmeducatie begon.

Hoofdstuk 1 – Litte Q Watches Big Movies – gaat over zijn kindertijd in Los Angeles als vroegwijze zoon van een partygirl, met steeds nieuwe, tijdelijke vaderfiguren. Zijn moeder neemt hem mee naar films vol seks en geweld: zo bespaar je een oppas. Die films raken hem minder dan Bambi, aldus Tarantino. Zijn klasgenootjes zijn stikjaloers.

Films vol seks en geweld raken hem als kind minder dan ‘Bambi’, stelt Quentin Tarantino

Geen ‘whigger’

Hier eist Tarantino ook goede trouw op tegen de kritiek van met name collega Spike Lee om zijn frequente gebruik van het N-woord. Nota bene: hij is geen ‘whigger’ die zwarte cultuur fetisjeert, hij groeide op tussen zwarte mensen. Als tiener zou Tarantino vele weekeinden hebben doorgebracht in de zwarte wijk Compton bij zijn moeders beste vriendin, ‘tante’ Jackie. Met haar kinderen schuimde hij zwarte filmtheaters af voor blackploitatiton- en kungfu-films.

Zijn moeder kende een ‘once you go black’-fase van drie jaar met louter zwarte minnaars; de negenjarige Tarantino beleefde zijn ‘meest masculiene ervaring’ bij de film Black Gunn met zo’n Ersatz-vader, footballspeler Reggie. Het enige witte jochie in een zaal vol luidruchtige zwarte mannen op wie hij desperaat indruk wil maken.

De 14-jarige Tarantino ziet in 1977 Taxi Driver in zo’n zwarte bioscoop die Scorseses meesterwerk aanvankelijk opvat als een komedie. De zaal ligt krom bij Robert De Niro’s gestuntel als Travis Bickle: een chique date meenemen naar een pornofilm, en dat mohawk-kapsel! Maar zo snel Jodie Foster als minderjarige prostituee Iris met haar pooier in beeld komt, kantelt de stemming. Dan beseft men pas dat Bickle een verknipte wreker is.

In zwarte bioscopen werd Taxi Driver verkocht als ordinaire wraakfilm, aldus Tarantino. Dat de film überhaupt het licht zag, is deels te danken aan de populariteit van het wraakgenre na Charles Bronsons hit Death Wish. Tarantino maakt zich vrolijk over Scorseses hypocriete bewering dat hij diep geschokt was door de joelende zalen bij de bloederige climax van Taxi Driver. Alsof Scorsese, die het vak leerde bij exploitatie-koning Roger Corman, iets anders voor ogen had dan een gewelddadige catharsis.

Cinema Speculation bevat treffende analyses en pikante meningen: over het charisma van Steve McQueen, over de jonge Sylvester Stallone, over de clash tussen de Anti-Establisment Radicals die Hollywood in de jaren zeventig wilden verwoesten versus de Movie Brats – Coppola, Scorsese, Spielberg – die Hollywood wilden moderniseren.

Tarantino’s wat defensieve, maar ook actuele preoccupatie met ras keert vaak terug. Hij verhaalt hoe scenarist Paul Schrader Taxi Driver modelleerde naar westernklassieker The Searchers: Travis Bickle is een verknipte John Wayne op indianenjacht in de stadsjungle. In het originele script wordt zijn racisme veel dikker aangezet, waarna Bickle de witte kindprostituee Iris redt door haar zwarte pooier te vermoorden en hij zo uitgroeit tot een volksheld: een nog veel wrangere finale dan de uiteindelijke versie. De producers leek dat evenwel te riskant – men vreesde rassenrellen – en Scorsese liet zich overhalen Harvey Keitel te casten als pooier. Een onvergetelijke rol, aldus Tarantino, maar Taxi Driver had nog veel ontregelender kunnen zijn.

Speculatie bevat zijn boek volop. Wat als Brian De Palma Taxi Driver had gemaakt: hij kreeg het script als eerste aangeboden. Dan was Travis Bickles mislukte aanslag op politicus Palantine opgeblazen tot een ‘set piece’ met ingewikkelde camerabewegingen, kraan- en dollyshots of split screens, speculeert Tarantino. De Palma, in de jaren zestig een gevierd hippiefilmer, stortte zich daarna volgens hem uit berekening op hitchcockiaanse thrillers als Dressed to Kill. Van thrillers hield hij niet zo, wel van de filmbudgetten die hem in staat stelden zijn complexe bravourescènes te ontwerpen. De camera is bij De Palma de ster.

Cinema Speculation zit vol boude, soms genadeloze maar altijd interessante opinies. Tarantino is een fan van het pessimistische Hollywood van begin jaren zeventig, maar schrijft treffend over zijn jeugdige euforie toen hij Sylvester Stallones boksfilm Rocky in 1976 zag. Die liet zich vooraf aanzien als weer zo’n film over „een man en zijn problemen”, maar eindigt tot verbijstering van de zaal niet in tranen, maar in triomf. Dat was de weg voorwaarts; de zwartgalligheid in de bioscopen was onverdragelijk geworden.

Meedogenloos

Tarantino’s filmliefde heeft iets meedogenloos: wat hij bemint beent hij uit. Bij survival-klassieker Deliverance (1972) analyseert hij hoe de masculiene, homo-erotisch tensie een uitweg vindt in de schokkende verkrachting van de dikke Ned Beatty door twee hillbillies – waarna de film als een ballon leegblubbert. Steve McQueens Bullit (1968) heeft een onbegrijpelijke plot, maar dat is irrelevant in een film die draait om actie, achtervolging, San Francisco en Steve McQueen – die persoonlijk hele pagina’s dialoog uit het script scheurde. Praten vond McQueen doorgaans overbodig. En Dirty Harry (1971) is een van de beste actiefilms ooit maar ook extreem cynisch: de ‘progressieve’ regisseur Don Siegel hitst Nixons ‘stille meerderheid’ op tegen homoseksuelen en Black Panthers.

Tarantino concludeert dat regisseurs helemaal niet naar perfectie moeten streven. Amen. Perfecte films zijn saai, licht uit het lood hangende films doorgaans spannender.

Cinema Speculation is deel één van Tarantino’s filmeducatie. Hij kan nog vele boeken vooruit: de in zijn ogen filmisch catastrofale jaren tachtig beginnen nu. Toen hij achter de toonbank van de videotheek zijn educatie voortzette. Graag dan ook nog wat meer humoristische filmexegeses die hij vroeger in films ten berde bracht. Dat Top Gun eigenlijk gaat over homoseksuele attractie (Sleep With Me) of het liedje ‘Like a Virgin’ van Madonna over een sloerie die een zwaargeschapen man treft (Reservoir Dogs). Hier pleit hij in een voetnoot voor de aliens in Invasion of The Body Snatchers. Wie in hun peulen belandt, wordt niet zozeer vermoord, maar wedergeboren als een betere levensvorm. Nog veel meer van dat graag.