Poetin schikt voor het eerst in, maar het Westen houdt druk

Vladimir Poetin doet wat water bij de wijn – voor het eerst sinds de start van de oorlog op 24 februari. Na afloop van een regionale top Kazachstan zei de Russische president vrijdag dat de ‘gedeeltelijke mobilisatie’, die tot grote paniek heeft geleid onder de Russische bevolking, zal worden beëindigd. Volgens Poetin zijn inmiddels 222.000 reservisten opgeroepen en is het doel om 300.000 man op te roepen bijna gehaald. „Ik denk dat over twee weken de mobilisatie-activiteiten zullen zijn afgerond.”

Het is een opmerkelijke stap en een scherpe trendbreuk met de va-banque-strategie waar Poetin voor leek te hebben gekozen na een reeks Oekraïense overwinningen op het slagveld. Op 21 september kondigde Poetin de mobilisatie af, vervolgens annexeerde hij de door Rusland bezette Oekraïense regio’s en maandag lanceerde hij uit wraak voor de aanval op de Krimbrug dagenlange raketaanvallen op Oekraïense steden. Nu zei hij ineens dergelijke „massale aanvallen” niet langer nodig te vinden.

De afgelopen dagen leken zijn propagandisten al niet meer te geloven in de overwinning. „De speciale militaire operatie loopt al acht maanden”, verzuchtte presentator Vladimir Solovjov tijdens een radio-uitzending. „Maar een speciale operatie is het natuurlijk allang niet meer. We vechten tegen de hele NAVO.”

Oorlogshitser

Zijn collega Margarita Simonjan, hoofdredacteur van Russia Today en een van de grootste oorlogshitsers, ging nog een stap verder en plaatste een gebed op haar Telegramkanaal – een gebed voor vrede.

De uitlatingen van Poetins toppropagandisten – die in nauw contact staan met het Kremlin – zouden erop kunnen wijzen dat de president de bevolking wil voorbereiden op slecht nieuws. In de noordelijke Donbas houden de Russen alleen met de grootst mogelijke moeite stand – waarschijnlijk ten koste van zware verliezen.

De Russischtalige dienst van de BBC citeerde uit een telefoongesprek van een gemobiliseerde militair uit de regio Tsjeljabinsk in de zuidelijke Oeral. „We werden op dag één, we hadden niet één keer geschoten, als kanonnenvlees naar de gevechtseenheid gestuurd”, vertelt de man. Zelf raakte hij alleen gewond, maar vijf kameraden kunnen het niet navertellen.

In de afgelopen weken zijn de opties voor Poetin om de krijgskansen te laten keren in hoog tempo afgenomen. In de geheime clausule van zijn mobilisatiedecreet is volgens bronnen van de onafhankelijke Russische krant Novaja Gazeta een maximum van 1,2 miljoen op te roepen burgers opgenomen, maar de chaotisch verlopende mobilisatie leidde tot de vlucht van honderdduizenden Russische mannen naar het buitenland en tot grote onrust onder de bevolking. Grootschalige protesten zijn uitgebleven, maar Poetin weet waarschijnlijk dat hij zijn hand niet mag overspelen. Dat geldt ook voor zijn bijna routineuze dreigementen met nucleaire wapens in Oekraïne – die onherroepelijk zouden leiden tot een directe confrontatie met de VS en de NAVO.

Onder deze omstandigheden lijkt het het beste voor Poetin om te proberen tijd te winnen – in de hoop dat de kansen dit voorjaar keren. De recente hints uit Moskou dat Rusland bereid is te onderhandelen, passen in deze vertragingstactiek.

Naderende winter

In Washington en Brussel is men echter vastbesloten de druk op de ketel te houden. Een bijeenkomst van de NAVO-ministers van Defensie stond deze week in het teken van verdere steun voor Oekraïne en de aanstaande wintercampagne van de Oekraïense strijdkrachten.

Over enkele weken duikt de temperatuur in Oost-Oekraïne onder het vriespunt. „Er was dus veel aandacht voor uitrusting die Oekraïners in staat stelt ook in de winter actief te zijn”, zei NAVO-chef Jens Stoltenberg: „Generatoren, tenten, alles wat nodig is om in de winter operationeel te blijven.”

De naderende winter is zo ongeveer de enige zekerheid in de grillige Oekraïne-oorlog. In de afgelopen weken heeft Poetin steeds voor nieuwe verrassingen gezorgd, en het Westen heeft snel moeten schakelen. De raketregen van deze week werd beantwoord met een versnelde levering van luchtafweersystemen aan Kiev.

De Russische annexatie van de bezette regio’s werd politiek bestreden. De Algemene Vergadering van de Verenigde Naties veroordeelde de landroof – en het aantal onthoudingen van ‘bevriende’ staten was kleiner dan Moskou gewend was. De Raad van Europa, die Rusland eerder al buiten de deur zette, betitelde het land zelfs formeel als ‘terroristische staat’.

Een niet-nucleair antwoord

De NAVO probeerde deze week eenheid en daadkracht uit te stralen, stelde de Nederlandse minister van Defensie, Kajsa Ollongren. Daadkracht was er zeker, gezien het grote aantal landen dat bereid was om luchtafweersystemen – of, zoals in het geval van Nederland, raketten – te leveren. EU-buitenlandchef Josep Borrell zei te hopen dat ministers van buitenlandse zaken maandag zullen beslissen opnieuw extra geld vrij te maken voor wapens voor Oekraïne en dat ze eindelijk groen licht geven voor een EU-trainingsmissie voor Oekraïense soldaten.

Wat betreft eenheid, toch een kernproduct van een militaire alliantie, lagen de zaken wat gecompliceerder. Eerder hadden de VS gewaarschuwd voor „catastrofale” gevolgen als Poetin zou besluiten tot de inzet van kernwapens in Oekraïne, zonder daarbij te specificeren hoe het Amerikaanse antwoord er uit zou komen te zien. Zowel de Franse president Emmanuel Macron als de EU-buitenlandchef Josep Borrell vond het deze week echter nodig om duidelijk te maken dat het westerse antwoord níét nucleair zal zijn.

„Elke nucleaire aanval op Oekraïne zal beantwoord worden”, zei Borrell deze week bij de opening van een nieuwe opleiding voor Europese diplomaten: „Geen nucleair antwoord, maar een militair antwoord dat zo sterk is dat het Russische leger wordt weggevaagd.”

Tijdens een tv-interview zei Macron dat Frankrijks ‘Force de Frappe’ is bedoeld voor de veiligheid van het NAVO-grondgebied, en niet zal worden ingezet als vergelding voor een nucleaire aanval op een derde land. Macron wilde waarschijnlijk het Franse publiek gerust stellen, maar hij brak met de traditie om geen uitspraken te doen over de inzet van nucleaire wapens – een hoeksteen van de afschrikking.

Ollongren wilde in Brussel niet ingaan op de uitspraak van Macron. Ze hield zich aan de conventionele lijn: dreigen met kernwapens is onverantwoord, het gebruik kan rekenen op een felle reactie, maar wat die reactie is specificeren we niet.

Behalve de nucleaire optie heeft Poetin overigens nog andere troeven achter de hand. De afgelopen week is de zorg gegroeid dat bondgenoot Wit-Rusland zich mogelijk alsnog in de oorlog gaat mengen: onder het mom van een terreurdreiging aan de grens met Oekraïne kregen veiligheidsdiensten extra bevoegdheden en werd de komst van Russische militairen aangekondigd die moeten assisteren bij de grensbewaking.