Poetin heeft nu alle schepen achter zich verbrand

De spanning was om te snijden tijdens de toespraak van Vladimir Poetin. Terwijl de Russische president minutenlang fulmineerde tegen „koloniale politiek” en „satanisme” van het Westen, leken zelfs zijn naaste getrouwen het benauwd te krijgen – alsof Poetin ieder moment de oorlog kon verklaren aan de VS en NAVO.

Nee, de ‘plechtige’ en ‘feestelijke’ sfeer waarvan de commentator van de Russische staats-tv repte, was ver te zoeken in de schitterende Sint Joriszaal van het Kremlin, waar vrijdagmiddag onder vergulde kroonluchters de annexatie van de Oekraïense regio’s Donetsk, Loehansk, Zaporizja en Cherson werd bezegeld.

Voordat Poetin de verdragen ondertekende, hield hij een rede van drie kwartier waarin hij de Russische landroof – van bijna 20 procent van het Oekraïense grondgebied – probeerde te rechtvaardigen. Dat deed hij met een alarmerende en in alle opzichten historische toespraak, waarin de Russische president het uiteenvallen van de Sovjet-Unie in 1991 presenteerde als een complot van apparatsjiks tegen de wil van het volk en het Westen afschilderde als een gedegenereerde kliek tirannen, die uit is op het knechten van de wereld en geslachtsveranderingen bij kinderen. Veel van deze argumenten gebruikte Poetin al eens eerder, maar nimmer markeerde hij zijn positie zo helder als nu: met het opslokken van grote delen van Oekraïne wordt het onrecht van de geschiedenis rechtgezet en de „amputatie” van de Russische „volksgemeenschap” geheeld.

Landhonger

Het feit dat Poetin sprak van het „historische Groot-Rusland” doet bovendien vermoeden dat zijn landhonger nog lang niet is gestild. De Russische president rekent de Oekraïense havenstad Odessa zeker ook tot het ‘historische Rusland’, Wit-Rusland moet al jaren vrezen voor zijn soevereiniteit, en in het noorden van Kazachstan wonen ook etnische Russen die in 1991 terecht zijn gekomen in een ander land.

Maar noch Poetins visioenen, noch de handtekeningen die vrijdag werden gezet in het Kremlin, kunnen de realiteit op het slagveld veranderen. Terwijl Poetin „Rossia, Rossia” scandeerde met de zaal, tekende zich in Oekraïne een volgende Russische nederlaag af. In de strategisch belangrijke plaats Lyman dreigen duizenden Russische troepen ingesloten te raken. Denis Poesjilin, het door Moskou aangestelde ‘hoofd’ van de regio Donetsk, gaf vrijdag toe dat Russische troepen twee dorpen rond Lyman hebben ontruimd, waarmee de complete omsingeling een feit zou zijn. „Als op zeer korte termijn geen maatregelen worden genomen om Lyman te ontzetten en substantiële reserves worden ingezet zal de stad en zijn verdedigers vallen”, schreef het Russische Telegramkanaal Rybar vrijdag. „Niets zal Oekraïense eenheden dan hinderen bij nieuwe offensieve operaties diep in Russisch grondgebied.”

Na Poetins speech vroeg Oekraïne versnelde toetreding tot de NAVO aan

Die term, ‘Russisch grondgebied’, maakt pijnlijk duidelijk hoezeer Poetin de inzet van de oorlog heeft verhoogd. Poetins woordvoerder Dmitri Peskov zei vrijdag tegen journalisten dat een aanval op de geannexeerde gebieden gelijk staat aan een aanval op de Russische Federatie. Tijdens zijn toespraak herhaalde Poetin zijn eerdere dreigement dat Rusland zich zal verdedigen met „alle ter beschikking staande middelen” (waaronder kernwapens).

Hiroshima en Nagasaki

Ook noemde hij expliciet de Amerikaanse atoombommen op Hiroshima en Nagasaki. „Daarmee schiepen ze een precedent”, zo zei de Russische president er enigszins omineus bij. In de afgelopen week is de angst gegroeid dat Poetin zal besluiten tot de inzet van tactische nucleaire wapens, als de situatie aan het front niet kan worden gestabiliseerd.

De vorige week afgekondigde mobilisatie van honderdduizenden ongetrainde reservisten lijkt voorlopig volstrekt onvoldoende om de gestage Oekraïense opmars in de Donbas te stuiten. Vadym Sibitsky, plaatsvervangend hoofd van de Oekraïense militaire inlichtingendienst, noemde de afgelopen week de kans op mogelijke inzet van kernwapens „zeer hoog”. Vorig week zei de Amerikaanse Nationaal Veiligheidsadviseur Jake Sullivan dat het Kremlin is gewaarschuwd voor de „catastrofale gevolgen” van het overschrijden van de nucleaire drempel, maar Sullivan wilde geen details prijs geven over hoe een Amerikaanse reactie er uit zou kunnen zien. Als Poetin daadwerkelijk kernwapens inzet, kunnen de VS en de NAVO echter moeilijk afzijdig blijven en ligt een wereldoorlog op de loer.

Geen ultimatums

Lees ook: Groeit de kans dat Poetin de ondenkbare stap zet?

De zorgen over een nucleaire escalatie en een mogelijke confrontatie met de NAVO leek de Russische bestuurders en parlementariërs aan te zien vrijdagmiddag. Oud-president Dmitri Medvedev beet zenuwachtig op zijn lippen. Het gezicht van Poetins chefstaf Anton Vajno werd steeds roder. Maar Poetin verklaarde niet de oorlog aan Kiev, hij kondigde niet de staat van beleg af en er waren geen ultimatums aan de NAVO of aan het adres van de regering-Zelensky.

De Russische president zei zelfs open te staan voor onderhandelingen – al zijn de annexaties voor hem niet bespreekbaar. Die schijnbare handreiking was slecht te rijmen met de raketaanval op een burgerkonvooi in het centrum van Zaporizja vrijdagmorgen, waarbij zeker 25 doden en tientallen gewonden vielen. In de afgelopen dagen lijkt Rusland zijn aanvallen op Oekraïnes civiele infrastructuur weer te hebben opgevoerd. Daarmee kan Poetin de oorlog niet winnen, maar verlíezen is na de annexatie geen optie meer. Poetin heeft alle schepen achter zich verbrand: voor zijn eigen regime, maar óók voor de mogelijk 1,2 miljoen reservisten die de dood in worden gejaagd. Volgens Oekraïense schattingen zijn er tot nu bijna zestigduizend Russische militairen omgekomen.

Honderdduizenden gesneuvelden

De komende maanden zou dat aantal pijlsnel kunnen oplopen: in Moskou wordt gefluisterd dat Poetin honderdduizenden gesneuvelden acceptabel zou vinden. Of de Russische bevolking daar ook zo over denkt, is zeer de vraag. In de afgelopen week zijn volgens cijfers van de Russische geheime dienst FSB (ook verantwoordelijk voor de grensbewaking) 261.000 Russische mannen het land ontvlucht, meldde de onafhankelijke Russische krant Novaja Gazeta.

Lees ook: Met gratis vlag wachten op een glimp van president Poetin

Voor de achterblijvers had de Oekraïense president Voldymyr Zelensky donderdag een duidelijke boodschap. „Er is een persoon in Rusland die de oorlog meer lief heeft dan het leven”, zo zei Zelensky. „Uw leven, burgers van Rusland. Hij moet worden gestopt.”

Na Poetins speech vrijdag ondertekende Zelensky voor de camera’s een aanvraag voor versnelde toetreding tot de NAVO – een feit dat vrijdagavond door secretaris-generaal Jens Stoltenberg zorgvuldig werd ontweken. Poetins annexatie zal geen afbreuk doen aan militaire steun aan Oekraïne, zei Stoltenberg. Toch wilde hij één ding nog eens onderstrepen: „De NAVO is niet betrokken bij dit conflict.”