Pakistan doet mogelijke Oscar-inzending in de ban

Als Pakistaanse filmliefhebbers volgende week Joyland zien, zal het bioscoopbezoek voor sommigen als overwinning voelen. De speelfilm werd op internationale filmfestivals bejubeld. Maar de nationale release kwam in het geding nadat vorige week de zedencommissie de licentie voor vertoning van de film plots introk. Het leidde tot grote verontwaardiging in Pakistan en daarbuiten. Woensdagavond werd de beslissing over de censuur, door een inderhaast bijeengeroepen extra commissie, onverwacht weer teruggedraaid.

De nu alsnog toegestane bioscooprelease, op 18 november, is voor de makers van cruciaal belang voor mededinging bij de Oscars. Joyland wordt aangeprezen als Pakistaanse inzending voor de Academy Awards, maar om in aanmerking te komen, moet een film zeker één week in het thuisland te bezoeken zijn geweest. De deadline dit jaar ligt op 30 november. Nadat nieuws over de ban naar buiten kwam, riepen regisseur Saim Sadiq en acteurs dan ook op tot snelle actie: „Er is nog een week om de nominatie rond te krijgen!”, signaleerden zij op sociale media onder de hashtag #ReleaseJoyland.

Volgens het beoordelingsformulier van het federale ministerie van Informatie en Media van 11 november, bevat Joyland „zeer verwerpelijk materiaal” en is de film „duidelijk in strijd met de fatsoens- en moraliteitsnormen”. De commissie die woensdag met de herziene beoordeling kwam, beargumenteerde echter dat vrijheid van expressie „binnen de grenzen van de wet moeten worden gekoesterd”.

Seksualiteit en feminisme

De film portretteert een middenklassegezin in Lahore, waarin een strenge patriarch beslist over het leven van zijn twee zoons en schoondochters. De onderlinge verhoudingen komen zwaar onder druk te staan als de jongste zoon Haider een baan krijgt in een lokaal theater. Hij wordt achtergronddanser en valt voor de danseres Biba, een transvrouw, terwijl zijn echtgenote Mumtaz vanwege een zwangerschap gedwongen wordt haar geliefde baan in een make-up-salon op te geven.

In dat verhaal zag masterstudent regie Javaria Waseem (25) uit Islamabad „veel herkenbare personages”, vertelt zij telefonisch. Ze bekeek de film in Parijs waar zij haar opleiding volgt. „Het is een natuurlijke film die onze dagelijkse ervaringen toont. Zoals het leven in een samengestelde familie. Het voelt niet als een overdreven film, of vergezocht.”

Pakistaanse cinema wordt steeds beter, rijker. Het is oneerlijk dat het publiek daar niet van kan leren

Javaria Waseem (25) student regie

In een interview met het Amerikaanse blad Variety omschreef debuterend regisseur Sadiq zijn film als „een drama met queer-elementen”. Tegenover het Indiase platform Scroll.in legde hij eveneens uit: „Ik zie Joyland niet als een film over sociale kwesties [zoals trans-rechten]. Met dergelijke films is niets mis, maar waarom zou het dat stempel moeten krijgen alleen omdat een personage trans is? We wilden de wereld niet veranderen, de film gaat over de subjectieve ervaringen en tegenstrijdige verlangens van meerdere personages.”

Zedenmeesters

Al sinds de onafhankelijkheid van Pakistan worden films beoordeeld door keuringscommissies. Joyland kreeg in de zomer een licentie voor bioscoopvertoning toegewezen. Maar enkele parlementsleden juichten het besluit de film toch in de ban te doen, toe. Het ministerie zou klachten hebben gekregen over de film; de zedencommissie zou vervolgens zijn gezwicht. Joyland komt uit op het moment dat ook in de Pakistaanse politiek wordt gesproken over transgenderrechten – Sadiqs voorzichtige categorisering ten spijt, lijkt zijn film voor conservatieve en fundamentalistische machthebbers in Pakistan toch te zeer een statement te maken.

De bekende actrice Sarwat Gilani, die de rol van Mumtaz’ schoonzus vertolkt, hekelde de „betaalde lastercampagne” die volgens haar achter de ban zat en riep de autoriteiten op: „Neem toch niet dit trotse moment weg van ons publiek!”

In de loop van de week werd bekend dat op initiatief van premier Shehbaz Sharif een speciale commissie bijeen zou komen voor een derde, definitieve beoordeling.

Zo lijkt ophef in de Pakistaanse cultuursector en op sociale media, en de internationale furore de die film al had gemaakt, de autoriteiten onder druk te hebben gezet. Javaria Waseem belde met NRC voordat het nieuwe besluit bekend was, en vertelde dat vooral de ondoorzichtige procedure voor veel woede zorgt onder het thuispubliek. „En mensen zijn nieuwsgierig naar een Pakistaanse productie die van andere landen wél lof krijgt.”

Staande ovatie

Joyland beleefde in mei zijn internationale première op het filmfestival van Cannes, en werd daar bekroond met de Un Certain Regard-juryprijs. Ook in buurland India werd de film met bewondering ontvangen: eerder deze maand liepen bezoekers van het Dharamshala International Film Festival (DIFF) na een minutenlange staande ovatie met betraande gezichten de zaal uit.

Vanwege die „overweldigende” ontvangst, zoals een kijker mompelde terwijl ze de zaal verliet, werd een extra vertoning georganiseerd op het festival. Onder het Indiase publiek was sowieso nieuwsgierigheid naar de Pakistaanse productie – vanwege de onderlinge politieke strubbelingen landen hebben liefhebbers in beide landen doorgaans weinig toegang tot producties van over de grens.