Oorlog gevoerd, kapitalist geworden, Angola geplunderd

De vrijdag in Barcelona overleden voormalige president van Angola, José Eduardo dos Santos, maakte van zijn regeertermijn een familieonderonsje. Tijdens zijn presidentschap, van 1979 tot 2017, liet hij zijn naaste familieleden door corruptie zo veel geld vergaren dat zijn dochter Isabel wel ‘de rijkste vrouw van Afrika’ werd genoemd. Ook zijn zoon Filomeno en zijn ex-vrouw Paula zijn berucht om hun grijpgrage handen.

Dos Santos voerde in de jaren negentig een liberalisering door van wat eens een op het marxisme-leninisme gebaseerde economie was. Hiermee maakte hij het land tot de op twee na grootste economie van Afrika en een favoriete bestemming van buitenlandse investeringen. Met militaire interventies in onder meer Congo maakte hij van Angola een regionale supermacht.

Rijk aan olie en diamanten

Angola is rijk aan olie en diamanten en dat is een van de reden waarom er zo veel oorlog in het zuidelijke Afrikaanse land is gevoerd. De guerrillabeweging waar Dos Santos lid van was, de Volksbeweging voor de Bevrijding van Angola (MPLA), vocht eerst tegen de Portugese kolonisten en toen die strijd met de onafhankelijkheid in 1975 eenmaal was beslecht, begon de strijd met de concurrerende bevrijdingsbeweging Unita.

Dos Santos speelde een rol in beide oorlogen. De MPLA had hem voor een opleiding naar Moskou gestuurd en bij terugkeer werd hij radio-operator in het veld. Na de dood in 1979 van Agostinho Neto, dichter en de eerste president, nam Dos Santos de macht over en vocht hij jarenlang in een burgeroorlog tegen Unita. Het waren de heetste jaren van de Koude Oorlog. De Verenigde Staten steunden Unita en Cuba en Moskou Dos Santos.

Dos Santos won de eerste meerpartijenverkiezingen, in 1992, van Unita-leider Jonas Savimbi, waarna de burgeroorlog zich hervatte. Die oorlog kwam pas in 2002 ten einde, toen het Angolese leger Savimbi doodde.

Tijdens de antikoloniale bevrijdingsstrijd had de MPLA grote sympathie ondervonden van linkse ideologen in en buiten Afrika, maar onder Dos Santos werd iedere schijn van idealisme voortaan vermeden. Hij liet journalisten arresteren en sloot dissidenten op. De Angolese regering zwom door de hoge olieprijzen jarenlang in het geld, maar de sociale indicatoren waren de slechtste van Afrika.

Communisme in de prullenbak

Na de ondergang van zijn bondgenoot de Sovjet-Unie gooide Dos Santos het communisme in de prullenbak en bij de liberalisering van de economie belandden vervolgens vele bedrijven in handen van zijn familie. Het staatsbedrijf Sonangol kwam hierbij onder leiding te staan van dochter Isabel. De directeur van het Franse Elf onthulde eens dat hij grote sommen geld aan de president gaf om concessies te krijgen voor zijn bedrijf. Het Internationaal Monetair Fonds meldde dat 32 miljard dollar aan olie-inkomsten eenvoudigweg waren verdwenen.

Lees ook Hoe Isabel Dos Santos de rijkste vrouw van Afrika werd

Uit wat bekend is geworden als het grote journalistieke onderzoeksproject de Luanda Leaks, bleek een uitgebreid netwerk van meer dan vierhonderd banken, bedrijven en adviseurs betrokken te zijn geweest bij het witwassen van geld voor de familie Dos Santos.

Dos Santos werd opgevolgd door João Lourenço, die begon met het ontmantelen van het door Dos Santos opgebouwde patronagenetwerk. Evenals zijn dochter Isabel achtte Dos Santos het daarom veiliger in Europa te gaan wonen en zo te ontkomen aan rechtszaken wegens zijn corruptie. José Eduardo dos Santos is 79 jaar geworden.