Na de top ligt de wereld nog steeds op koers naar ‘de klimaathel’

„We zitten op een snelweg naar de klimaathel, met onze voet nog steeds op het gaspedaal.” Dit was waarschijnlijk de meest geciteerde zin uit de toespraken van de tientallen wereldleiders, waarmee bijna twee weken geleden de klimaattop in Sharm-el-Sheikh begon. Het was António Guterres, secretaris-generaal van de Verenigde Naties, die hem uitsprak. Als het om klimaat gaat, heeft Guterres nooit een gebrek aan beangstigende beeldspraak.

Nu de top voorbij is, blijkt dat de voet in Egypte maar een klein beetje van het gaspedaal is gegaan. Met uitzondering van een akkoord over een schadefonds voor ontwikkelingslanden die worden getroffen door natuurrampen die worden versterkt door klimaatverandering, is er op geen enkel thema grote vooruitgang geboekt.

Dit zijn de uitkomsten op zeven belangrijke thema’s.

Lees ook dit artikel: Teleurstellend einde van de klimaattop in Egypte

1. Ambitieus klimaatbeleid

Om de opwarming van de aarde tot 1,5 graden Celsius te beperken, moet de uitstoot van broeikasgassen voor 2025 pieken. Daarom pleitte de Europese Unie voor meer ambitie bij sommige landen (lees: China). Daar zijn geen afspraken over gemaakt. China heeft beloofd ‘voor 2030’ een piek in de uitstoot te bereiken en in 2060 klimaatneutraal te zijn, en wil daar niet van afwijken.

Meer dan 80 procent van de uitstoot van broeikasgassen is het gevolg van fossiele brandstoffen. Toch is het verminderen van olie en gas nooit expliciet als doel geformuleerd in internationale klimaatafspraken. Op de klimaattop in Glasgow werd vorig jaar het afschalen van steenkool, de meest vervuilende fossiele brandstof, voor het eerst genoemd als een belangrijke stap op weg naar een klimaatveilige wereld.

Met steun van India heeft de Europese Unie in Egypte geprobeerd het afschalen van olie en gas toe te voegen als een doelstelling. Onder druk van met name Saoedi-Arabië is dat niet gelukt. Volgend jaar moet hierover verder worden onderhandeld. Maar in gastland Verenigde Arabische Emiraten, een olieland, lijkt de kans van slagen niet groot.

2. Klimaatfinanciering

Rijke landen voldoen nog steeds niet aan de belofte die ze al in 2009 hebben gedaan om vanaf 2020 jaarlijks 100 miljard dollar beschikbaar te stellen voor financiering van klimaatbeleid in arme landen (niet te verwarren met het nieuwe fonds om klimaatschade te compenseren). Ook na de top in Egypte wordt aan die belofte nog niet voldaan.

De verwachting is nu dat het bedrag in 2024 voor het eerst wordt gehaald. Maar tegen die tijd is 100 miljard waarschijnlijk al niet meer genoeg. Landen hebben beloofd om het bedrag in 2025 aan te passen. Dat rijke landen niet voldoen aan wat ze hebben afgesproken, verzwakt hun positie in de onderhandelingen over andere thema’s, zoals het sneller reduceren van broeikasgassen.

Rijke landen willen het geld het liefst besteden aan die reductie (mitigatie), arme landen zeggen dat ze vooral geld nodig hebben om weerbaarder te worden tegen de gevolgen van klimaatverandering (adaptatie). In Egypte is besloten een groter deel van deze financiering te besteden aan adaptatie.

Lees ook deze analyse uit 2011: Klimaathulp aan arme landen: doet Nederland genoeg?

3. Methaanreductie

De Amerikaanse president Joe Biden kondigde in Egypte aan dat de Verenigde Staten zich inzetten voor een verdere reductie van de uitstoot van methaan, een veel sterker broeikasgas dan kooldioxide. Biden kwam niet met veel meer dan het plan dat de VS, samen met de Europese Unie, al in Glasgow lanceerden. Inmiddels hebben zo’n 150 landen zich aangesloten bij de Global Methane Pledge om de methaanuitstoot voor 2030 met 30 procent te reduceren. China, India en Rusland, de landen met de meeste methaanuitstoot, doen niet mee.

Volgens de organisatie InfluenceMap, die bijhoudt of methaanbeloftes worden gehaald, proberen de meeste landen de landbouw, een sector die veel methaan uitstoot, te sparen. De Verenigde Naties lanceerden in Egypte het Methane Alert and Response System (MARS), waarmee met behulp van satellieten gegevens worden verzameld over methaanemissies. Via dit systeem moeten grote methaanbronnen worden opgespoord.

4. Herbebossing

In Egypte werd veel gesproken over het beter beschermen van bossen, die veel CO₂ opnemen. Bij het Forest and Climate Leaders’ Partnership zijn inmiddels meer dan 140 landen aangesloten. Zij willen voor 2030 een einde maken aan het verlies van bossen. Volgens een rapport van de FAO, de voedsel- en landbouworganisatie van de VN, is dat een vereiste om de opwarming tot 1,5 graden te beperken.

In Sharm-el-Sheikh werd Lula da Silva, de aanstaande president van Brazilië, als een held onthaald. Onder vertrekkend president Jair Bolsonaro, die niet in Egypte was, hield Brazilië zich afzijdig van de onderhandelingen. „Ik ben hier vandaag om te vertellen dat Brazilië weer betrokken wil zijn bij de inspanningen voor een gezondere planeet”, zei Lula in een toespraak. „De strijd tegen de opwarming van de aarde is onlosmakelijk verbonden met het gevecht tegen armoede.” Lula beloofde zich in te zetten voor een ontwikkelingsmodel dat niet gebaseerd is op vernietiging van het Amazoneregenwoud ten gunste van de welvaart van een kleine groep.

5. Groene waterstof

Premier Mark Rutte heeft op de klimaattop in Egypte afspraken gemaakt met Oman over ‘groene’ waterstof. Dat is waterstof die wordt geproduceerd met duurzame energie en die fossiele brandstoffen kan vervangen in sectoren waarvoor nog geen alternatieven bestaan, zoals luchtvaart en zware industrie.

Nederland was in Egypte niet het enige land met belangstelling voor waterstof. Er werd op de top zelfs een eigen conferentie aan het thema gewijd. Groene waterstof is een belofte voor meer duurzaamheid, maar tegelijkertijd een risico, omdat de productie van waterstof veel energie vergt. Energie uit zon en wind die wordt gebruikt om waterstof te maken, kan niet worden ingezet voor bijvoorbeeld elektrische auto’s of warmtepompen.

6. Internationaal gerechtshof

Hebben rijke landen de plicht om mensen uit kwetsbare landen te beschermen tegen klimaatverandering? Die vraag wil de alliantie van kleine eilandstaten voorleggen aan het Internationaal Gerechtshof in Den Haag. Het is een initiatief van Vanuatu, een van die laag liggende staatjes in de Stille Oceaan die door de stijging van de zeespiegel in problemen komen.

Een uitspraak van het Hof zal niet bindend zijn, maar kan volgens Vanuatu duidelijkheid verschaffen over de mogelijkheid om het internationaal recht in te zetten voor het versterken van klimaatbeleid. Ruim tachtig landen steunen het initiatief, waaronder ook rijke landen als Nieuw-Zeeland en Duitsland.

7. Biodiversiteit

In de slotverklaring van de klimaattop wordt gewezen op „het vitale belang van bescherming, behoud en herstel van natuur en ecosystemen voor effectieve en duurzame klimaatactie”. Het is een verwijzing naar de grote VN-conferentie over biodiversiteit, die over twee weken begint in Montreal. Die top had al veel eerder in het Chinese Kunming moeten plaatsvinden, maar werd door corona steeds uitgesteld. In Montreal moeten landen concrete afspraken maken om het wereldwijde verlies van biodiversiteit voor 2030 te stoppen.