Monumentale installatie van Canadese kunstenaar Stan Douglas in De Pont is topzwaar aan historische betekenis

De installatie 2011 ≠ 1848 van Stan Douglas (Vancouver, 1960), die vorig jaar op de Biënnale van Venetië was te zien en nu in De Pont Museum in Tilburg, is zeer ambitieus. Douglas wil met vijf panoramische foto’s (ieder 150 x 300 cm) een verband leggen tussen protesten die in 2011 op verschillende plekken ter wereld plaatsvonden en de Europese revoluties die in 1848 gestreden werden voor democratische vrijheden. De installatie zoomt in op rellen op vier locaties: Tunis, Vancouver, Londen en New York.

Douglas reconstrueerde de gebeurtenissen als een forensisch rechercheur en uiterst minutieus. Op 23 januari 2011 verzamelden mensen zich in Tunis in groepjes op straat, ze zaten op kleedjes, praatten rond brandende kaarsen en werden van dichtbij in de gaten gehouden door politie en leger. Het was het begin van de Arabische Lente.

Op 15 juni 2011 braken in het anders zo rustige Vancouver rellen los toen het nationale ijshockeyteam de Canucks een wedstrijd verloor van de Boston Bruins: auto’s werden in de fik gestoken en gebouwen vernield. De London Riots op 9 augustus 2011 volgden op het doodschieten door de politie van een zwarte man, Mark Duggan. Een sit-in op Brooklyn Bridge in New York op 10 oktober 2011 zou het begin inluiden van de wereldwijde beweging Occupy Wall Street.

Stan Douglas, Tunis, 23 January 2011. Uit de serie 2011 ≠ 1848. Foto Stan Douglas/ Victoria Miro en David Zwirner

Gedistantieerd en kil

Drie van de vijf foto’s in de serie zijn vanaf een hoge positie genomen, alleen Vancouver, 15 June 2011 is op ooghoogte gefotografeerd. Hoe veraf ook, de details op de foto’s zijn haarscherp, tot op de streepjes van een sok of een papiertje op straat. De digitaal gemanipuleerde foto’s tonen een vervreemdende hyperwerkelijkheid. De gebeurtenissen zijn bevroren in de tijd, iets wat bij foto’s natuurlijk altijd het geval is, maar hier tot in het extreme. Ondanks de heftige actie van demonstranten is deze fotografische wereld gedistantieerd en kil.

De mensen op de foto’s zijn figuranten in een door Douglas geregisseerd re-enactment van taferelen zoals hij ze terugvond in oude fotoarchieven. Vervolgens monteerde Douglas de geacteerde taferelen in foto’s van de verschillende locaties, zodat een fotorealistische compositie ontstond.

Het resultaat is absurdistisch, de mensen lijken op lego-poppetjes met gebalde vuisten, hun monden geopend in een stomme schreeuw.

London, 9 August 2011 wijkt enigszins af van de rest. Douglas heeft de Londense locatie, Pembury Estate in Hackney, vanuit een helikopter zelf gefotografeerd. De foto’s combineerde hij met videobeelden afkomstig van Sky News. Van London, 9 August 2011 zijn twee foto’s. Het panoramische effect is hier nog sterker dan bij de andere drie foto’s en de perspectivische afstand is nog groter, maar toch ogen de Londen-taferelen minder kunstmatig en vervreemdend.

Stan Douglas, New York City, 10 October 2011. Uit de serie 2011 ≠ 1848. Foto Stan Douglas/ Victoria Miro en David Zwirner

Revoluties

De aanleiding tot de protesten op de vier locaties is uiteenlopend, van anti-totalitarisme en anti-racisme tot anti-kapitalisme en, in het geval van Vancouver, ogenschijnlijk irrationele, pure anarchie.

De vraag is dan wat dit alles te maken heeft met 1848, waar volgens de titel 2011 ≠ 1848 de gebeurtenissen in 2011 niet gelijk aan zijn, maar toch wel een beetje. De revoluties van 1848 zijn grotendeels mislukt, de Arabische Lente eveneens. Het is onduidelijk of Douglas wil zeggen dat revoluties geen verbetering brengen, of dat we in een labiele wereld leven, of dat hij wil aanzetten tot een reflectie op historische gebeurtenissen.

Aan een dergelijke reflectie komt de beschouwer juist niet toe. Daarvoor zijn deze fotowerken te complex, te overdonderend qua formaat en technisch kunnen, en topzwaar met allerlei ingewikkelde historische referenties.

Dit wordt nog eens versterkt door het tweede deel van de tentoonstelling, de video-installatie ISDN. ISDN is een fictieve, gemonteerde call-and-response-rap van twee mannelijke Engelse en twee vrouwelijke Egyptische rappers. Net als bij de panoramafoto’s is heel wat kennis nodig om maar iets te begrijpen van dit werk.

Stan Douglas, London, 9 August 2011 (Pembury Estate). Uit de serie 2011 ≠ 1848. Foto Stan Douglas/ Victoria Miro en David Zwirner

Verstilde landschappen

In de omgang van De Pont, achter de zogenaamd Wolhokken, hangen vroegere fotowerken van Douglas, kleiner van formaat, afkomstig uit de collectie van het museum. Het zijn verstilde beelden van landschappen en van onvoltooide modernistische woonwijken. Er komen geen mensen voor op deze foto’s. De Nootka Wood Products Mill at McBride Bay (1996), uit de serie Nootka Sound, toont een houtzagerij en vernietigende houtkap in British Columbia.

Nootka Sound gaat over de verwoesting van het landschap door de westerse kolonisator en over de uitbuiting van de inheemse bevolking. Die oorspronkelijke bewoners hebben nooit afstand gedaan van hun leefgebied aan de westkust van Canada en strijden nog steeds om hun soevereiniteit.

Douglas thematiseert hier op een effectieve manier Canada in de dubbele rol van kolonisator en gekoloniseerd land. Hij is uit op een kritische analyse van de werkelijkheid en hij wil laten zien hoe het verleden doorwerkt in het heden. Met de monumentale, globale installatie 2011 ≠1848 schiet hij wellicht aan dit doel voorbij.

Lees ook het interview met Stan Douglas over zijn installatie 2011 ≠1848