Rechtszaak: mag een handelaar een miljoenenwinst maken op een Afrikaans masker?

Het is klassiek kunstnieuws: een vondst van een rommelzolder wordt voor een miljoenenbedrag geveild. Maar wat nu als de inbrenger op de veiling een sluwe antiekhandelaar is die de kunstschat voor een habbekrats kocht van onwetende burgers? Kunnen de voormalige eigenaren de verkoop aan de handelaar dan nog herroepen?

In Frankrijk speelt een juridisch geschil over precies dit probleem, een zaak die al veel stof heeft doen opwaaien.

De hoofdrollen zijn voor een anoniem Frans echtpaar. Zij is 81, hij 88. Bij het uitruimen van hun vakantiewoning vonden ze een Afrikaans masker. Ze verkochten het in september 2021 voor 150 euro aan een lokale antiekhandelaar.

Een half jaar later las het echtpaar in de krant dat hun houten masker op een veiling in Montpellier was afgehamerd voor 4,2 miljoen euro. Inclusief opgeld had een verzamelaar dus 5,25 miljoen over voor het masker dat de grootvader van de 88-jarige man, een koloniaal gouverneur in Afrika, in 1917 had meegenomen uit Gabon.

Het bleek te gaan om een zeldzaam masker van kaashout van de Fang, een etnische groep in West-Afrika. Leden van het Ngil-mannengenootschap droegen zulke maskers tijdens de initiatie van nieuwe leden, een ritueel dat omstreeks 1920 verdween.

Bedrog

Het echtpaar klaagde de handelaar aan. Hij had hen bedrogen, stelde het bejaarde paar. De antiquair wist hoe waardevol het masker was toen hij het voor 150 euro kocht. De rechtbank van Alès, waar de zaak mei vorig jaar diende, stelde hen echter in het ongelijk. Het paar moest de kunsthandelaar 3.000 euro vergoeden voor zijn gemaakte juridische kosten.

Het bejaarde stel liet het er niet bij zitten. Op 28 juni oordeelde het Hof van beroep in Nîmes dat de klacht „in principe gegrond” lijkt. Op last van het hof werd de netto veiling-opbrengst bevroren, een bedrag van 3,1 miljoen euro na aftrek van veilingkosten en belasting. In november krijgt de zaak een vervolg.

Het geschil is in Franse kranten breed uitgemeten. Dat de handelaar wist dat hij iets bijzonders in handen had gekregen, staat wel vast. Hij bood het masker nooit in zijn winkel te koop aan en nam direct contact op met twee veilinghuizen in Parijs, Drouot en Fauve. Die miskenden het belang van het masker en waardeerden het op respectievelijk 100 tot 200 euro en 400 tot 600 euro.

De handelaar zocht daarna contact met het in etnografica gespecialiseerde Hôtel des Ventes in Montpellier. Op zijn verzoek liet het veilinghuis het masker wetenschappelijk onderzoeken. Dendrologisch onderzoek wees uit dat het gebruikte kaashout dateerde uit de negentiende eeuw. Een vooraanstaand etnoloog oordeelde vervolgens dat het moest gaan om een van de weinige bewaard gebleven maskers van het geheime Ngil-genootschap.

Met gevoel voor marketing bood het veilinghuis het masker te koop aan met de aantrekkelijk lage richtprijs tussen de 300.000 en 400.000 euro. Na een intensieve biedstrijd, met tien verschillende bieders, werd het masker dus voor 5,25 miljoen euro verkocht, zeven ton onder het veilingrecord voor een Fang-masker.

Kinderen

De antiekhandelaar heeft geprobeerd de zaak te schikken met een afkoopsom van 300.000 euro. Volgens de stukken bij de rechtszaak wezen de kinderen van het bejaarde echtpaar dit aanbod af.

Uit die stukken blijkt dat het echtpaar ook hun tuinman beschuldigt.

In een promotiefilm voorafgaand aan de veiling vertelt de veiligmeester van het Hôtel des Ventes hoe het masker in 1917 vanuit Gabon naar Frankrijk is gebracht door de bij naam genoemde grootvader van de 88-jarige voormalige eigenaar. Deze voor verzamelaars belangrijke herkomstgegevens heeft de tuinman bij hen opgevraagd en aan de antiquair doorgespeeld, stelt het bejaarde echtpaar.

Het echtpaar is niet de enige partij die om het Fang-masker strijdt. Tijdens de veiling in maart 2022 protesteerden leden van de Gabonese gemeenschap in Montpellier. Zij eisten „restitutie”, omdat het masker van hun voorvaderen „gestolen” was.