Moegebeukt na dreigementen houdt omstreden maar geliefde Arabische rockband ermee op

Op 22 september 2017 geeft de Libanese indie-rockband Mashrou’ Leila in Cairo zijn grootste optreden ooit. Zo’n 35.000 uitzinnige fans komen af op het concert in de ziel van de Arabische wereld, zoals Egypte wordt genoemd. „Voor zovelen optreden (…) was een mijlpaal voor ons en een bewijs van de honger naar verandering”, memoreerde violist Haig Papazian jaren later in The New York Times.

De euforie blijkt van korte duur. In de dagen erna arresteren de Egyptische autoriteiten in ieder geval zeven concertbezoekers. De aanklacht? Zwaaien met de regenboogvlag. Een van de arrestanten, Sarah Hegazi, vlucht na haar vrijlating naar Canada. Geplaagd door trauma pleegt ze in de zomer van 2020 zelfmoord.

Begin van het einde

Het concert in Cairo blijkt het begin van het einde van Mashrou’ Leila. Twee jaar later wordt de band in eigen land geweerd van het illustere Byblos muziekfestival, sindsdien is er geen nieuwe muziek meer uitgekomen. Zondag maakte leadzanger en tekstschrijver Hamed Sinno bekend dat „het project” niet meer samenkomt. De aankondiging komt met enige vertraging, omdat muziekartiesten de afgelopen twee jaar nauwelijks tot niet hebben kunnen optreden door wereldwijde coronamaatregelen. Jarenlang gesteggel over optredens in Egypte, Jordanië en Libanon heeft de individuele bandleden gedesillusioneerd achtergelaten.

„Ik besloot dat het genoeg was”, aldus Sinno in de podcast Sarde After Dinner. „Ik voelde ook dat elk lid van de band aan een enorme hoeveelheid stress leed. En dit is geen normaal leven als 100.000 mensen je op Facebook vertellen dat je moet sterven.”

Fans reageren vol ongeloof op het nieuws. Voor sommigen van hen voelt de onthulling als het ‘9/11 van queer Arabieren’. Mashrou’ Leila heeft zich in muziek en boodschap altijd hardgemaakt voor de emancipatie van gemarginaliseerde groepen zoals de LHBTQIA+-gemeenschap. Uit de reacties valt op te maken dat het besluit onbedoeld een overwinning voor homofoben betekent. Met het wegvallen van de band vrezen fans het uitblijven van een prominente kritische stem voor sociale en politieke verandering in de Arabische wereld, waar de meeste regimes drijven op conservatisme.

Dankbare fans

Fans zijn vooral vol dankbaarheid en begrip. Dankbaarheid voor „het makkelijker maken van mijn leven”, zoals fan Ghassaq Al Khazraiy op YouTube schrijft, en het veranderen van de Arabische popindustrie. Begrip is er vooral voor het feit dat de bandleden een streep trekken en voor hun mentale gezondheid kiezen.

Libanese autoriteiten, zoals het ministerie van Cultuur, hebben vooralsnog niet gereageerd op het uiteenvallen van de invloedrijke groep.

De populairste alternatieve rockband van het Midden-Oosten werd begin 2008 opgericht door zeven studenten aan de American University of Beiroet, allen op zoek naar een uitlaatklep voor hun stress. Stress van het studeren, maar ook van de instabiele politieke situatie in Libanon. De band bestond de afgelopen jaren uit vier leden: Hamed Sinno (zang), Haig Papazian (viool), Carl Gerges (drums) en Firas Abou Fakher (gitaar en keyboard).

De naam die ze voor hun band kozen lijkt te verwijzen naar hun nachtelijke jamsessies, al weet niemand precies wat de muzikanten er echt mee bedoelen. Is het nou Leila’s Project of Een nachtelijk project? Die dubbelzinnigheid is een voorbode van wat de band in zijn muziek zal doen: spelen met de dubbele betekenis van Arabische woorden.

Mashrou’ Leila verwerft regionale naamsbekendheid tijdens de Arabische Lente (2010-2012) dankzij teksten over jonge mannen die bij controleposten worden lastiggevallen door verveelde soldaten, en de sociale druk om binnen de eigen sekte te trouwen. Thema’s die voor jongeren in landen als Tunesië, Egypte en Jordanië maar al te herkenbaar zijn.

Maar de afgelopen veertien jaar bleef hun bekendheid niet tot de Arabische regio beperkt. Ze hebben ook fans in Europa en Noord-Amerika, waar ze meerdere keren hebben getoerd – in Nederland trad de band voor het laatst in maart 2019 op, in Paradiso.

Politiek en filosofisch debat

Hun werk is een samenspel van traditionele oosterse en westerse muziekinvloeden. Dit is het beste te horen op hun vierde studio-album Ibn El Leil (2015), waar de nachtclub als hoofdpodium voor politiek en filosofisch debat fungeert. De club, zo redeneert de openlijk homoseksuele Sinno, is bij uitstek de plek waar vele meters zijn gemaakt op het gebied van homorechten en gendergelijkheid.

In zijn teksten bespreekt hij vanaf het begin thema’s als homofobie en vrouwenhaat. Zo komen in de ballad Shim El Yasmine (2009) het persoonlijke en politieke samen: een eerste jeugdliefde wordt bezongen, terwijl middels het lang rekken van klinkers het nummer ook iets heeft van een klaagzang over homofobie. De videoclip van Roman (2018) is volgens de band een ode aan de veelzijdigheid van het Arabische feminisme. Het doel? „Het dominante wereldwijde verhaal van hypergeseculariseerd [wit] feminisme te verstoren, dat zich steeds meer positioneert als onverenigbaar met de islam en de Arabische wereld”.

Muziek als katalysator van sociale en politieke verandering. Het is de nachtmerrie van cynische politieke en religieuze leiders in het conservatieve Midden-Oosten, zowel vanuit islamitische als christelijke hoek. Zo werd Mashrou’ Leila twee keer geweerd uit Jordanië, omdat „sommige nummers van de band teksten bevatten die niet stroken met de aard van de Jordaanse samenleving”. In Egypte mogen ze sinds het concert in 2017 niet meer komen.

Hun tienjarig jubileumoptreden werd in 2019 door de organisatie van het beroemde muziekfestival in de Libanese stad Byblos geannuleerd uit vrees voor „bloedvergieten” en de wens om „veiligheid en stabiliteit te handhaven”. Het besluit was het directe resultaat van een christelijke haatcampagne, die culmineerde in het verhoren van de bandleden op het kantoor van de staatsveiligheidsdienst.

Maar de roep om censuur komt niet alleen vanuit de Arabische regio, zo vertelde de uitgesproken Papazian eens aan een journalist van The New Yorker. Uit vrees voor slechte verkoopcijfers zou hen door internationale platenlabels zijn gevraagd of ze „de homo-dingen misschien kunnen afzwakken”. Dat verzoek hebben de eigenzinnige mannen niet ter harte genomen.

De haatcampagne rond hun optreden in Byblos maakt dat Sinno en Papazian in de Verenigde Staten ‘in ballingschap’ leven, al schreef laatstgenoemde in juni dat zijn band „onwrikbaar is gebleven in zijn steun voor homorechten en kritiek op de Libanese samenleving en politiek”. Zij snappen immers dat de onrechtvaardigheden die ze hebben ervaren „verbleken bij wat de lokale regimes regelmatig hun eigen burgers aandoen”.

Vervreemding loopt als een rode draad door de geschiedenis van Mashrou’ Leila en een belangrijk deel van zijn fans. De Egyptische Hegazi, die zich van het leven beroofde, raakte dubbel vervreemd. Ze liet de Egyptische samenleving achter zich na haar arrestatie en de daarmee gepaarde martelingen. In Canada kwam ze erachter dat je ook enorm kan verlangen naar het land dat haar heeft verjaagd.

Dat dubbele trauma deelt ze met de mannen van Mashrou’ Leila, die verlangen naar een toekomst waar iedereen „onbeschaamd en vreugdevol” kan zijn wie ze zijn. Van Beiroet tot Damascus, Amman tot Caïro, Tunis tot Riyadh, Jeruzalem tot Bagdad.

Lees ook: Leef zoals wij, of leef helemaal niet