Michael Basman (1946 – 2022)

Michael Basman, die vorige week woensdag overleed in een ziekenhuis in Carshalton, een plaatsje bij Londen, was een sterke schaker en ook een soort schaakguru met bewonderaars die vaak basmaniacs werden genoemd. Na zijn dood werd hij alom geroemd, ook door de FIDE, die hem in 2020 al een eregeldje voor veteranen had toegekend. Basman was eigenzinnig, inspirerend en hij hield van schaken als geen ander.

Niet iedereen gaf zich meteen gewonnen. William Hartston schreef dat hij op een kampioenschap voor jongens onder de 14 meteen een hekel aan Basman had gekregen, omdat die makkelijk van hem won, rookte en de as liet vallen in een meegenomen asbak met de vorm van een schedel. Later werden ze vrienden.

In het toernooi van Hastings 1966-’67 werd Basman derde achter Botwinnik en Uhlmann. Botwinnik, die tegen Basman met veel moeite remise had gehouden, zei: „De jonge Basman is uniek onder de Britse meesters doordat hij een Sovjet-schaakstijl heeft en een diepe tactische blik combineert met positioneel begrip.”

In 1968 speelden Basman en ik in de Israëlische stad Netanya, waar ook Bobby Fischer was. Op een rustdag nam Basman mij mee naar Jeruzalem. Hij bleek van Armeense afkomst te zijn, zijn vader had nog Basmadjian geheten. In de Armeense wijk, een oase van rust in de drukte van het oude Jeruzalem, vond hij ooms, tantes, neven en nichten. Niet lang daarna ging hij een tijd in Armenië wonen en werd hij kampioen van Jerevan.

In de jaren tachtig werden Basmans openingsexperimenten steeds extremer, evenals de ironisch-gewelddadige stijl waarin hij ze beschreef: „Hier komt de hakker om je hoofd af te hakken.” Zijn resultaten werden minder, maar zijn schaakliefde niet.

In 1996 richtte hij de UK Schools Chess Challenge op, een programma om kinderen te leren eigenzinnige denkers te worden. Meer dan een miljoen kinderen hebben er aan meegedaan. Helaas, in 2016 bleek dat Basman nooit btw had betaald en bij de belastingdienst een schuld van 300.000 pond had opgebouwd. Hij liet zich failliet verklaren en gaf het programma in handen van anderen, die een sponsor vonden en het goede werk voortzetten.

Andras Adorjan – Michael Basman, Hastings 1973-’74

1. e4 c5 2. Pf3 e6 3. Pc3 a6 4. d4 cxd4 5. Pxd4 Dc7 6. g3 Lb4 7. Pde2 Pc6 8. Lg2 Pge7 9. 0-0 0-0 10. Pf4 f6 11. Pd3 La5 12. Pe2 b5 13. b3 Tf7 14. Lb2 Tb8 15. Tc1 Lb6 16. c4 bxc4 17. bxc4 Pe5 18. c5 La7 19. Pef4 a5 Na abstruse manoeuvres van beide kanten zou wit nu na 20. Pxe5 fxe5 21. Pd3 Pg6 22. Dh5 wat beter staan. 20. Dc2 La6 21. Tfd1 P7c6 22. La1 Pb4 23. Pxb4 Txb4 24. c6 Wit beoordeelt de stelling verkeerd.. 24…Tc4 Direct de c-pion nemen zou zwart niets opleveren, maar nu komt hij in het voordeel. 25. cxd7 Om geen pion te verliezen, maar wat nu komt is erger. 25…Txd7 26. Txd7 Dxd7 27. Lc3 Ld4 28. Pe2 Lxf2+ 29. Kxf2 Da7+ 30. Ke1 Pg4 Nog sterker was 30…Tc8 met tal van dreigingen. Maar ook na de zet die zwart deed heeft wit met een stuk voor geen verdediging.

Zie diagram

31. Pd4 Relatief het beste was 31. Dd3, al zou zwart na 31…Txc3 32. Dd8+ Kf7 33. Txc3 Df2+ 34. Kd2 Dxe2+ 35. Kc1 Pe5 gewonnen staan. 31…Txd4 32. Lxd4 Dxd4 33. Dc5 Dd3 34. Tc2 Pe3 35. Td2 Pxg2+ Wit gaf op.