Het moest de dag worden waarop de Europese Unie zich opnieuw van haar groenste kant zou laten zien. Maar dinsdag toonde Brussel vooral óók hoezeer het, vlak voor cruciale verkiezingen, siddert voor een mogelijk verzet tegen klimaatbeleid en groeiende boerenprotesten.
Enerzijds presenteerde de Europese Commissie een ambitieus nieuw klimaatdoel voor 2040: een emissiereductie van 90 procent in vergelijking met 1990. Anderzijds werden uit dat doel alle verwijzingen naar het verminderen van de landbouwuitstoot schielijk verwijderd én kondigde Commissievoorzitter Ursula von der Leyen onverwacht aan een wet die het gebruik van bestrijdingsmiddelen terugdringt, helemaal in te trekken.
Die wet, kern van de vergroeningsplannen van de landbouw, was volgens Von der Leyen „een symbool van polarisatie” geworden. In de toekomst is volgens Von der Leyen „meer vertrouwen” in boeren en „een andere aanpak en meer dialoog” nodig.
Het toont hoe Brussel schippert tussen de wettelijk vastgelegde klimaatambities en de vrees voor boze boeren en een bredere publieke afkeer van groen beleid. Over vijf maanden vinden verkiezingen voor het Europees Parlement plaats, waarin rechts-radicale partijen volgens peilingen een grote overwinning kunnen boeken. Het voedt bij Europese politici huiver er juist nu nog een schepje bovenop te doen wat betreft klimaatplannen.
Lees ook Ook in Brussel geldt: de tractoren verschijnen, dus de groene plannen verdwijnen
Het verklaart de grote nervositeit die de afgelopen dagen rond de presentatie van het nieuwe klimaatdoel heerste. Veel politici in Brussel hadden die liever uitgesteld, tot na de verkiezingen. Maar door eerder vastgelegde wetgeving was de Commissie verplicht nog dit voorjaar met een nieuw doel voor 2040 te komen.
En dus werden er dinsdag toch nieuwe plannen gepresenteerd, hoewel met een stuk minder bombarie dan eerdere klimaatvoorstellen. Eurocommissaris Wopke Hoekstra (Klimaat) benadrukte dat het niet zozeer om een doel als wel om een „dialoog” gaat, die pas in de toekomst tot concrete voorstellen leidt. Sowieso klonk het woord ‘dialoog’ dinsdag vaak: die moet er volgens Brussel komen met boeren, het midden- en kleinbedrijf, de industrie en burgers.
Tweede termijn Von der Leyen
Het betekent niet dat Europese klimaatambities worden afgezwakt. Maar de tendens baart klimaatorganisaties wel zorgen: dat de Commissie in reactie op de boerenprotesten groene wetsvoorstellen introk en afzwakte, toont volgens hen juist hoe eerdere plannen alsnog overboord kunnen gaan als de druk te hoog wordt.
Vooral binnen de fractie in het Europarlement van de christen-democratische partij, waartoe naast Hoekstra (CDA) ook Von der Leyen (CDU) behoort, groeide de afgelopen week ergernis dat Brussel juist nu, vlak voor de verkiezingen en terwijl boeren zich roeren, de lat nog wat hoger legt. Van Von der Leyen wordt alom verwacht dat ze een tweede termijn ambieert, waarvoor ze de steun van haar partij hard nodig heeft.
Het verzet in haar eigen partij bleef niet zonder resultaat. Uit de plannen van de Commissie werden op het laatste moment verwijzingen naar emissiereductie door de landbouwsector geschrapt. In eerdere gelekte voorstellen stond nog een reductiedoelstelling van 30 procent van onder meer methaan en stikstof – uitstoot die verband houdt met de landbouw. Ook formuleringen over de noodzaak dat consumenten minder vlees gaan eten, haalden de eindversie niet.
Slechts een aanbeveling
De landbouwsector is verantwoordelijk voor zo’n 10 procent van de Europese uitstoot van broeikasgassen – een bijdrage waarop Europese klimaatwetgeving zich tot nu toe nog niet direct richtte. Omdat de uitstoot in andere sectoren snel daalt, kan het aandeel van de landbouw in de Europese emissies de komende jaren gaan stijgen.
Het betekent niet dat van het nieuwe doel niks meer overblijft. Het streven naar 90 procent reductie voor 2040 blijft mondiaal gezien zeer ambitieus en vereist een gigantische transitie. Het moet ervoor zorgen dat de EU op de juiste weg blijft en investeerders en beleidsmakers zekerheid geven over de richting die Europa op gaat.
Wel is wat dinsdag werd gepresenteerd slechts een aanbeveling en moeten lidstaten nog bepalen of de EU het daadwerkelijk zal overnemen. Eventuele extra wetgeving om het doel te halen zal pas door een nieuwe Commissie gepresenteerd worden.
En 90 procent klinkt weliswaar fors, het wordt door klimaatexperts gezien als het minimum om te voldoen aan Europa’s ambities om in 2050 volledig klimaatneutraal te zijn. Hoekstra benadrukte dinsdag dat het „altijd nodig is je ambitie in lijn te brengen met wat mogelijk is”.
eurocommissaris KlimaatWopke Hoekstra Het is altijd nodig je ambitie in lijn te brengen met wat mogelijk is
Ook van belang is dat de Commissie streeft naar ‘netto’ 90 procent reductie, wat betekent dat een deel van de reductie kan worden bereikt door bijvoorbeeld de afvang van CO2. Bij het eerder vastgelegde doel van 55 procent reductie voor 2030 was nog sprake van een absolute emissievermindering. Onder klimaatorganisaties klonk bovendien teleurstelling dat in het doel geen harde datum voor het uitfaseren van fossiele energie wordt genoemd.
Het uitvoeren en voortzetten van bestaande wetgeving zou volgens berekeningen van Brussel al tot een reductie van 88 procent leiden. Ook maakt de Commissie een schatting van hoeveel investeringen de komende jaren nodig zijn: pakweg 1,5 miljard per jaar van 2030 tot 2050. De kosten van niets doen zijn volgens de Commissie veel hoger – door klimaatschade en de oplopende prijs van fossiele energie.
Welke nieuwe wetten nog wel nodig zijn voor het extra beetje laat Brussel nu in het midden – dat is aan een nieuwe Commissie die na de EU-verkiezingen aantreedt. Hoe ambitieus de voorstellen daartoe worden, zal daarom ook afhangen van het verkiezingsresultaat in juni.
