‘Groningen betaalde miljoenen te veel voor Dubbele Dijk, mogelijk ongeoorloofde staatssteun’

De provincie Groningen heeft miljoenen te veel betaald voor een prestigieus landbouw- en zeedijkproject, en daarbij mogelijk ongeoorloofd staatssteun gegeven. Dat concludeert de Noordelijke Rekenkamer in een vernietigend rapport over het project ‘Dubbele Dijk’ van de provincie en het waterschap Groningen.

Doel van het project was om door middel van een dubbele zeedijk tussen Delfzijl en Eemshaven zowel de zeewering te versterken, als tussen de dijken ruimte te bieden aan experimentele zilte landbouw. In 2016 pachtte de provincie daarvoor vijftig hectare grond van familiebedrijf Bakker Bierum. De Rekenkamer constateert nu dat daarvoor miljoenen te veel betaald werden. Eindverantwoordelijke voor het project was toenmalig gedeputeerde Henk Staghouwer, die onlangs opstapte als minister van Landbouw (ChristenUnie).

De Noordelijke Rekenkamer concludeert dat de provincie „ondoelmatig” heeft gehandeld met een „aanmerkelijk risico op onrechtmatigheid” vanwege de mogelijk ongeoorloofde staatssteun. Vooral met de erfpachtconstructie voor de benodigde grond ging vrijwel alles mis. De provincie betaalde zonder degelijke basis miljoenen euro’s te veel aan Bakker Bierum. De provincie werkte daarbij met een businesscase die „in alle gevallen negatief is”, en doet dat volgens de Rekenkamer nog steeds.

Donderdagavond overhandigde de Noordelijke Rekenkamer, een van de vijf Nederlandse regionale rekenkamers die regionale overheidsuitgaven controleren, het onderzoeksrapport ‘Dijkbezwaren’ aan de provincie. Het college van Gedeputeerde Staten neemt de aanbevelingen van de Rekenkamer over om debacles als deze in de toekomst te voorkomen en lijkt het boetekleed aan te trekken door te stellen dat er bij het project sprake was van „een hoge mate van wensdenken”. Maar tegelijkertijd neemt de provincie afstand van de hoofdconclusies uit het rapport, tot verbazing van de Rekenkamer. „Dan loop je natuurlijk het risico dat het wensdenken zich voortzet”, aldus Marko Bos van de Noordelijke Rekenkamer.

Aanleiding voor het onderzoek vormden de onthullingen in Nieuwsuur anderhalf jaar geleden over vriendjespolitiek en gerommel met de handel in landbouwgrond in de Groningse polder. Die onthullingen betroffen twee dossiers: de grondhandel voor het Google-datacentrum in Eemshaven en de grondpacht voor het prestigieuze project Dubbele Dijk tussen Delfszijl en Eemshaven.

Over het gerommel met grondhandel voor het Google-datacentrum verscheen afgelopen voorjaar al een vernietigend onderzoeksrapport.

Geen democratische controle

Uit het onderzoek naar de Google-gronden bleek al dat de democratische controle in Groningen op de publiek-private samenwerking in het Eemshavengebied afwezig was of faalde.

Ook in het geval van de Dubbele Dijk, waarvan de aanleg in 2019 werd afgerond, was de financiële afhandeling en onderbouwing niet transparant. Het Rekenkamer-rapport laat zien hoe het provinciebestuur het zicht verloor op een miljoenenproject vol gebreken. Zonder een gedetailleerd inhoudelijk debat en ondanks kritische vragen vanuit de oppositie, bleef de meerderheidscoalitie in de Provinciale Staten het project steunen. Zo behield toenmalig gedeputeerde Staghouwer in 2021 steun toen de oppositie in de Provinciale Staten de voortgang van de Dubbele Dijk wilde tegenhouden na de onthullingen in Nieuwsuur. Veel kritische vragen bleven onbeantwoord. Het Rekenkamer-onderzoek beantwoordt die openstaande vragen nu alsnog en stelt daarbij vast hoe de provincie op cruciale onderdelen tekortschoot. Zo verzuimde de provincie ten onrechte om serieus te onderzoeken of de grond via onteigening gekocht kon worden in plaats van het voor veel meer geld te pachten. Daarbij tekende de provincie bij de pacht contracten waarin „te optimistische” verwachte opbrengsten van de zilte landbouw stonden, waarvan de provincie kon weten dat ze niet gehaald zouden worden. En een bij dergelijke overheidsprojecten noodzakelijk taxatierapport van de grond werd niet gemaakt, wat het risico op ongeoorloofde staatssteun via de veel te duur betaalde erfpacht versterkt, aldus de Rekenkamer.

Uiteindelijk werd de totale pachtsom voor zesentwintig jaar vooraf overgemaakt aan familiebedrijf Bakker Bierum. Dat bedrag van ruim 8 miljoen euro is volgens de Rekenkamer „enkele malen meer” dan de verkoopwaarde van de grond.

„We hebben geen complete kosten- en batenanalyse kunnen en willen maken. Maar vaststaat dat het project miljoenen te duur is geweest, en dat dat bedrag alleen nog maar zal oplopen”, aldus Bos van de Rekenkamer.

Lees ook: Rekenkamer onderzoekt oude landbouwgronddeal minister Staghouwer

Eigenaar van de vijftig hectare door de provincie gepachte grond is het familiebedrijf Bakker Bierum. Die wist naast de miljoenenwinst met de erfpachtsom nog meer gunstige voorwaarden af te spreken. Het bedrijf kreeg de toezegging dat het na de pachtperiode nog een miljoen extra betaald krijgt als de grond niet in oorspronkelijke staat teruggegeven wordt. Het staat nu al vrijwel vast dat die oorspronkelijke staat nooit hersteld kan worden, gezien de bedoelde verzilting van de grond en de dijkversterking die met het project gepaard gaan. Bovendien kan Bakker Bierum aan het einde van de pachttijd de grond mogelijk alsnog voor vele miljoenen aan de provincie verkopen, of opnieuw verpachten.

De Provinciale Staten staan met de kritische vaststellingen van de Rekenkamer voor een nieuw dilemma. Volgende week moeten de Staten-leden al dan niet groen licht geven om opnieuw miljoenen in de Dubbel Dijk te investeren. Dit keer betreft het 9 miljoen voor een zogenaamde ‘duiker’ – een betonnen doorgang in de buitenste dijk om gecontroleerd zilt water tot het innovatieve landbouwproject door te laten.

Vorige week was er al een oproep van de boeren in de omgeving om die duiker niet aan te leggen, omdat de Dubbele Dijk ook bij de omliggende landbouwbedrijven grond verzilt en voor enorme ganzenoverlast zorgt. Bovendien zou de duiker een gevaar voor de veiligheid vormen. Nu komt daar het kritische rapport van de Rekenkamer nog bij. De vraag is of de Provinciale Staten zullen accepteren dat het provinciebestuur, de Gedeputeerde Staten, nu al afstand neemt van de conclusies van de Rekenkamer.

„De Gedeputeerde Staten erkennen gelukkig dat ze onvoldoende nagedacht hebben over de stappen om dit complexe project tot een succes te maken”, aldus Bos van de Rekenkamer. „Het is daarom teleurstellend dat ze onze kernconclusies negeren. We hopen dat Provinciale Staten dat volgende week anders zal doen.”