Met de smartphone op jacht naar het noorderlicht

De voortekenen zijn deze winteravond niet gunstig. Door de felle lichten van de rijdende bus is goed te zien hoe de sneeuwvlokken als een gordijn aan ons voorbijtrekken. Dat betekent dat het bewolkt is. En dat wil je niet als je op een half uur rijden ten noorden van het Finse stadje Rovaniemi op zoek gaat naar een bijzonder natuurfenomeen. Als we in het dennenbos bij Norvajärvi aankomen in een kampement, is de neerslag verdwenen. Vanuit de verte klinkt een onbestemd geluid. Het is aardedonker, maar al snel wennen onze ogen aan de duisternis.

Ontelbare sterren poppen op aan de zwarte hemel. De Grote Beer straalt. Hout kraakt van de kou. En na een minuut of twintig verschijnt er opeens een vaag grijs-wit lichtschijnsel. Door de lens van de iPhone 14 zijn de slierten veel kleuriger. Met een sluitertijd van een paar seconden is het snel vastgelegd: het groene noorderlicht.

Vrijwel meteen worden de foto’s de wereld in geslingerd. De reacties van familie, vrienden en volgers zijn overweldigend. Maar wat hebben we nu helemaal in het echt gezien?

Weerman Ruben Weytjens (46) schiet aan de andere kant van de telefoon uit herkenning in de lach. Hij weet als geen ander hoe het werkt. De Belg heeft het noorderlicht honderden keren gezien. Hij begeleidde zo’n honderd keer een groep van reisspecialist Voigt Travel op zoek naar noorderlicht in het noorden van Europa. „Als je de lichtslierten hebt zien bewegen, dan heb je het noorderlicht gezien”, zegt Weytjens. „Dat hoeft voor het oog niet groen te zijn geweest. Wanneer het noorderlicht intenser wordt, ga je het beter zien. Bij zwakker licht pikken de camera’s de kleuren veel makkelijker op dan onze ogen die ’s nachts juist zijn ingesteld op het detecteren van grijsschalen.”

Bloedige regen

In het Arktikum Museum van Rovaniemi wordt de geschiedenis van het noorderlicht – ook bekend als aurora borealis – uitgebeeld en beschreven. Het was heel lang niet bekend wat de oorsprong was van dit fenomeen. Er ontstonden talloze mythen. De Romeinen beschreven het als „bloedige regen” omdat het lichtspel in het zuiden vaker rood van kleur is. In de gebieden waar het noorderlicht minder vaak te zien was, zagen ze het als een onheilstijding. En in Noord-Europa werd het groene licht in verband gebracht met het dodenrijk. De Sami, de inheemse bevolking van Lapland, dachten dat het noorderlicht een levend iets was waarmee ze konden communiceren.

‘Noorderlicht-gids’ Lena Binétruy vertelt bij een knapperend vuurtje het werkelijke verhaal. Het lichtverschijnsel wordt volgens de Française veroorzaakt door een sterke ‘uitbarsting’ van het magneetveld van de zon. Daardoor wordt er een grote hoeveelheid deeltjes het heelal in geslingerd die het aardmagnetische veld verstoren. Deeltjes worden afgebogen richting de polen, waardoor het noorderlicht regelmatig juist daarboven te bewonderen is. Verschillende kleuren worden veroorzaakt door de interactie die de deeltjes aangaan met moleculen in de atmosfeer. Bij groen of oranje licht gaat het om interactie met zuurstofmoleculen. Bij blauw, paars of rood licht gaat het om stikstofmoleculen. Deze avond in Fins Lapland zien we alleen grijs en groen licht.

Invloed van sociale media

Weytjens heeft alle kleuren van de regenboog langs zien komen. Aan het begin van deze eeuw begaf hij zich als ‘jager’ op zoek naar het noorderlicht in een specifieke groep natuurliefhebbers. „Toen ik in 2002 voor het eerst als toerist naar Lapland ging, was de belangstelling van Nederlanders en Belgen gering. Ik maakte me destijds ook niet druk over de precieze kleuren die ik zag”, stelt de noorderlichtexpert. „De afgelopen twintig jaar is het onder invloed van sociale media totaal veranderd. Doordat er massaal met smartphones plaatjes worden verspreid, is het een soort hype geworden.” ‘Het noorderlicht zien’ staat nu op de bucketlists naast zwemmen met dolfijnen of kijken naar een vulkaanuitbarsting. Maar het is volgens Weytjens „echt niet zo eenvoudig dat je naar de poolcirkel vliegt, de deur uit loopt, naar de lucht kijkt en kan gaan klikken”.

Landen als Noorwegen, Zweden, Finland, IJsland en Canada prijzen zichzelf nu aan als ‘topbestemmingen’ waar het noorderlicht het beste ‘beleefd’ kan worden. Het toerisme in Fins Lapland is de afgelopen drie jaar met 18 procent gestegen. Noord-Europese plaatsen als Tromsø, Abisko en Rovaniemi behoren tot populaire ‘instagrammable’ plekken op aarde. Afgelopen september was er ook een rode kleurrijke gloed op sommige plekken boven Nederland zichtbaar. En dat zal de komende jaren vanwege het eindigen van een cyclus van de zon vaker het geval zijn.

Moddergat

Toch zit er volgens Weytjens wel een groot verschil tussen de waarnemingen op plekken rondom de poolcirkel en bij de Noordzee. „Het licht was in Nederland alleen zichtbaar met speciale camera’s vanaf speciale plekken zoals Moddergat of Terschelling. ‘Fotografisch licht’, noem ik dat. De laatste keer dat het noorderlicht vanaf hier met het blote oog waarneembaar was, was tijdens de halloweenstormen op 29 en 30 oktober in 2003”, vertelt de weerman uit Vlaanderen. „De kans op succes boven de poolcirkel is met name tussen november en april heel reëel.”

Als Weytjens met een groep op reis gaat, dan doet hij vooraf veel aan verwachtingsmanagement. Mensen hebben volgens hem vaak de meest waanzinnige foto’s in allerlei kleuren gezien, maar het is doorgaans niet zo dat je het noorderlicht zelf op die manier waarneemt. Het gaat volgens Weytjens dan ook om veel meer dan het maken van een foto waarmee je kunt pronken. „Je moet je vooral realiseren waarnáár je kijkt. Dat het ontstaan is door deeltjes die 150 miljoen kilometer van de zon naar de aarde afleggen. Dan zijn de exacte kleuren minder van belang.”

Volgens Weytjens heb je als ‘noorderlichtjager’ wel een aantal dingen zelf in de hand om de kans op succes te vergroten. Zo gelooft hij niet in het ‘noorderlicht-alarm’ waar sommige hotels mee adverteren. Weytjens: „Je moet zelf actief op jacht gaan. Vanuit een zo donker mogelijke plek waar geen lichtvervuiling van een stad is. Er mag eigenlijk geen bewolking zijn. En dan moet je geduld en een beetje geluk hebben. Dus de een ziet het gelijk de allereerste keer, een ander neemt helemaal niets waar, maar in de praktijk heeft 97 procent van mijn klanten het noorderlicht op één of andere manier gezien.”

De onzekerheid en de spanning of het gaat lukken, maken een wezenlijk onderdeel uit van ‘de totale ervaring’. Zo wordt de kans op succes deze winteravond door de lokale gids in Rovaniemi vooraf op 20 procent geschat.

Het was voor Conny en Amanda MacDonald toch voldoende om een kans te wagen. De Nederlandse moeder en haar dochter waren nog dezelfde ochtend uit Lisse vertrokken om bij de poolcirkel in Finland het noorderlicht te zien. Dat hadden ze mede gedaan op basis van de gegevens van een ‘noorderlicht-app’. Die gaf aan dat de KP-waarde, waarmee de mate van geomagnetische activiteit wordt aangegeven, met ‘5’ en iets hoger redelijk gunstig was. „Ik heb meteen een rechtstreekse vlucht, onderdak en deze tour geboekt”, zegt Conny MacDonald. „Het is niet de goedkoopste manier, maar soms is het zaak dat je snel handelt.”

Iets vredelievends

Als Amanda MacDonald dan ineens in een donker Fins dennenbos bij 17 graden onder nul staat en het noorderlicht ziet, probeert ze te beschrijven wat haar zo intrigeert. „Het prachtige spel van de natuur dat zich zo voor je ogen naast een hemel vol met sterren voltrekt. Dat heeft iets magisch én iets vredelievends”, zegt ze. „Van tornado’s of vulkaanuitbarstingen zou ik geen kick krijgen. Dat is de destructieve kant van de natuur.”

Hoe heftiger het noorderlicht, hoe heftiger de ervaring. Deze avond even buiten Rovaniemi is niet bijzonder spectaculair. Emoties blijven uit. Het verlangen naar de warme bus wint het van de wil meer licht te zien.

Weytjens heeft het wel eens anders beleefd. Meer dan eens had hij huilende mensen in zijn armen als een lichtschijnsel in een pallet van kleuren met een grote snelheid begon te draaien. Zo snel dat het blote oog er beter op berekend was dan de lens van een camera. „Zo’n herinnering blijft altijd op je netvlies staan”, zegt Weytjens. „Daar kan geen plaatje op Instagram tegenop.”

Delen Mail de redactie