Liz Truss heeft gewonnen – nu mag ze het land besturen dat er in decennia niet zó ellendig voor stond

De campagne is gewonnen – nu wacht het besturen van een land dat er in decennia niet zó ellendig voor stond. De beroerde economische omstandigheden in het Verenigd Koninkrijk betekenen dat de nieuwe Britse premier Liz Truss waarschijnlijk binnen een week de beloften breekt waarmee ze de leden van haar partij overtuigde op haar te stemmen.

Maandag werd bekend dat Truss de leiderschapsstrijd van de Conservatieve Partij heeft gewonnen van haar concurrent Rishi Sunak. Het was een magerder overwinning dan verwacht, ze won met 57,4 procent van de stemmen. Maar de uitslag bevestigt wat in het VK al weken voor waar werd aangenomen: de partijleden hebben Truss’ loyaliteit aan Boris Johnson, die onder druk opstapt, beloond. Ze bedankte in haar korte overwinningstoespraak „mijn vriend” Johnson voor zijn diensten. „Je wordt bewonderd van Kiev tot Carlisle.”

Dinsdag reizen, voor het eerst in de geschiedenis, de vertrekkend en aantredend premier naar Schotland om aan de koningin hun af- en aantreden officieel te maken. Koningin Elizabeth bracht de zomer door op haar Schotse Balmoral Castle en vanwege haar broze gezondheid is haar afgeraden om voor het kennismaken met haar vijftiende premier naar Londen te reizen.

Met Liz Truss (47) krijgt het Verenigd Koninkrijk een premier van de rechterflank van de Conservatieve Partij. Ze ziet de overheid liefst zo klein mogelijk, met lage belastingen, vrije marktwerking en eigen verantwoordelijkheid voor burgers als belangrijkste uitgangspunten. En ze is zeker iemand die het politiek nut inziet van gespannen relaties, als die haar eigen nationalistische agenda beter doen uitkomen. Binnen het koninkrijk staat ze op slechte voet met de Schotse premier Nicola Sturgeon; die noemde het „een ramp” als Truss zou winnen. En als minister van Buitenlandse Zaken was Truss de afgelopen maanden vooral uit op de confrontatie met de Europese Unie.

Lees ook deze reportage: Deze cursus goedkoop koken helpt Britten rondkomen in tijden van inflatie

Plan voor financiële hulp

Woensdagmorgen komt Truss’ nieuwe kabinet voor het eerst bijeen. Eén onderwerp staat met hoofdletters bovenaan de agenda: de stijgende kosten voor het dagelijks leven. Zo’n twee maanden lang heeft het landsbestuur grotendeels stilgelegen, sinds Johnson begin juli zijn aftreden bekendmaakte. Terwijl intussen de inflatiecijfers door het dak gingen, allerlei beroepsgroepen staakten om hogere salarissen af te dwingen en particulieren en bedrijven met groeiende wanhoop naar hun hogere uitgaven keken.

Langzaam was daardoor de afgelopen weken een kanteling te zien in Truss’ opstelling over overheidssteun aan huishoudens. No hand-outs, hield ze aanvankelijk vol, want ze is tegen geld uitdelen aan gezinnen die hun rekeningen niet meer kunnen betalen. De dreigende economische recessie zou volgens haar prima te bestrijden zijn met lagere belastingen en een beter investeringsklimaat voor bedrijven. Het viel goed bij de Conservatieve achterban, maar de werkelijkheid haalde haar in. Ze liet in het midden hoe, maar sinds vorige week zei ze dat fiscale steun er waarschijnlijk toch van moet komen.

Uiterlijk eind 2024 worden er weer verkiezingen gehouden dus Truss moet zich snel bewijzen

En dus komt Truss deze week nog met een naar verwachting omvangrijk plan voor financiële hulp voor de bevolking. Volgens Britse media overweegt ze een bevriezing van de energieprijzen. Het VK hanteert maximumprijzen voor energie, die de toezichthouder elke drie maanden kan bijstellen. In oktober gaan de prijzen van een gemiddelde energierekening omhoog van maximaal 1.971 pond naar 3.549 pond (ongeveer 4.100 euro) per jaar, in januari zou dat doorstijgen naar 5.632 pond (6.500 euro). Een bevriezing zou tientallen miljarden kosten, maar kan burgers honderden ponden per maand schelen.

Haar waarschijnlijke minister van Financiën Kwasi Kwarteng schreef zondag in de Financial Times dat „doortastende actie nodig is om gezinnen en bedrijven door deze en de volgende winter heen te helpen”. Als Truss de belastingverlagingen die ze heeft beloofd wil laten doorgaan, betekent het dat zulk extra geld van leningen moet komen en dat de staatsschuld van het VK flink verder zal toenemen. Zeker omdat ze ook andere dure beloften deed: zo wil ze het percentage dat het VK uitgeeft aan defensie laten stijgen naar 2,5 procent van het bruto binnenlands product in 2026.

Labour is populairder

Zo’n plan om de energieprijzen tijdelijk stil te leggen – Britse media vergelijken het met de noodsteun voor bedrijven tijdens de coronacrisis –, is precies wat oppositiepartij Labour een paar weken geleden voorstelde. Voor het eerst in jaren denkt een meerderheid van de Britse kiezers dat Labour betere economische plannen heeft voor het land dan de Conservatieven. Ook zien ze in Labourleider Keir Starmer een betere premier dan in Truss. Met die sentimenten zal Truss korte metten willen maken en ze heeft daar één kans voor: nu.

Landelijke verkiezingen moeten volgens de parlementaire regels uiterlijk eind 2024 plaatsvinden, dus Truss heeft relatief kort de tijd om indruk te maken bij het bredere Britse publiek. Naast de economische sores zal ze ook iets aan moeten met de slechte staat van veel publieke voorzieningen. Neem de landelijke gezondheidsdienst NHS: 6,7 miljoen Britten wachten op behandeling bij een arts en ambulances kampen met lange wachttijden door personeelstekort.

Probleem is ook dat Truss geen formidabel draagvlak heeft binnen de Lagerhuisfractie van haar partij. Rishi Sunak had in de laatste stemronde in het Lagerhuis meer steun in de fractie dan zij. Een aantal van zijn aanhangers is in de loop van de campagne, toen bleek dat Truss meer kans maakte, overgestapt. Maar zeker niet de hele fractie is overtuigd van haar capaciteiten of is het inhoudelijk met haar eens – de gematigder flank zal haar de komende maanden met argwaan volgen. De meeste namen die rondgaan voor ministersbenoemingen komen ook uit haar eigen ‘kamp’. Dus in hoeverre Truss, na wat ze maandag „het langste sollicitatiegesprek ooit” noemde, er werk van wil maken om haar Lagerhuisfractie te verenigen, is nog onduidelijk.

Dit artikel is bijgewerkt om 21.45 op 5 september.