Hout en goud in ruil voor militaire inzet Wagner

Wanneer soldaten uit de Centraal-Afrikaanse Republiek (CAR) begin 2021 gewapende rebellen uit de stad Boda komen verdrijven, hoeven ze nauwelijks een schot te lossen. „Ze waren allemaal al gevlucht”, vertelde de burgemeester destijds aan de Franse radiozender RFI. Het offensief gaat gepaard met meer successen. In enkele weken weten de soldaten meerdere steden in de zuidwestelijke regio Lobaye terug te veroveren.

Daarbij zijn ze niet alleen. De soldaten krijgen hulp van huurlingen van de Russische Wagner Groep, een privaat-militair bedrijf op wie president Faustin-Archange Touadéra zijn hoop heeft gevestigd om een einde te maken aan de oorlog die zijn land verscheurt. „Boda is bevrijd door ons, het leger, en onze Russische broeders”, juicht een soldaat op 25 januari op zijn Facebook, als ze de stad in deze bosrijke omgeving hebben bereikt.

Krap twee weken later kent het ministerie van Water, Bos, Jacht en Visserij een omvangrijke concessie toe voor het kappen van tropisch hardhout in diezelfde regio aan een tot dan toe nog onbekend bedrijf, Bois Rouge. In totaal gaat het om 186.000 hectare.

Bois Rouge, dat zich in maart 2019 in het lokale handelsregister liet registreren, presenteert zich als Centraal-Afrikaans bedrijf. Maar een drie maanden lang onderzoek van het European Investigative Collaborations (EIC) netwerk (waartoe ook NRC behoort) en de Franse ngo OpenFacto levert sterke aanwijzingen op dat Bois Rouge in werkelijkheid banden onderhoudt met de omstreden Wagner Groep.

Goud en diamanten

Sinds de komst in 2018 van de Wagner-huurlingen naar de hoofdstad Bangui – formeel als ‘instructeurs’ – drongen Russen door tot de kringen rond president Touadéra. Al snel volgden concessies. Voor goudmijnen, voor diamanten. Nu lijkt tropisch hardhout het volgende ruilmiddel waarmee de regering van de Centraal-Afrikaanse Republiek, het op één na armste land ter wereld, hoopt de bloedige opstand in het land te stoppen en vooral ook zichzelf in het zadel te houden.

Lees ook: ‘Spoor van leugens’ drijft Mali in de armen van Rusland

Meerdere EU-landen importeren hout uit CAR, waaronder Frankrijk, Italië en ook Nederland in beperkte mate. Schenden zij, gezien het rookgordijn rondom Bois Rouge, zo ook sancties tegen zowel Rusland als de Wagner Groep ?

Hoewel de Centraal-Afrikaanse autoriteiten ontkennen dat de Wagner Groep in het land opereert, is ze alomtegenwoordig. Een patroon zoals dat zich in steeds meer Afrikaanse landen herhaalt, het meest recent nog in Mali. De ontkenning wordt vergemakkelijkt door een simpel feit: formeel bestaat de Wagner Groep, waarvan eigenaar Jevgeni Prigozjin nauwe banden heeft met het Kremlin, helemaal niet.

De Russen namen de plaats in van voormalig kolonisator Frankrijk

Toch doken Wagner-huurlingen de afgelopen jaren op in Libië, Soedan en Mozambique, waar hun deelname aan geheime militaire operaties en beveiligingswerkzaamheden keer op keer gepaard ging met lucratieve concessies voor Russische bedrijven gelieerd aan Prigozjin. De ongrijpbaarheid heeft volgens deskundigen één doel: maskeren dat Wagner in werkelijkheid een vehikel is om Moskou’s invloed op het Afrikaanse continent te vergroten.

In CAR namen de Russen de plaats in van oud-kolonisator Frankrijk, wiens soldaten in 2016 uit het land vertrokken na een niet onomstreden missie. Dat is niet zonder gevolgen geweest voor Franse bedrijven, die de afgelopen decennia profiteerden van de oude koloniale banden en van de economische afspraken die Parijs met Bangui wist te maken.

Materiaal uit Rusland

Zoals Batalimo Forest Industries (IFB), een van de oudste houtkapbedrijven in CAR, tot wie de concessie in de regio Lobaye voorheen behoorde. IFB is niet onomstreden: de ngo Global Witness onderzocht in 2015 hoe het bedrijf rebellen afkocht om te kunnen blijven opereren. In juli 2019 trok het ministerie van Water en Bos hun concessie plots in. Hoewel een beroep hiertegen nog altijd loopt, koos het ministerie alvast een nieuwe uitbater: Bois Rouge.

Niet alleen kreeg de nieuweling daarbij veel royalere kaptoezeggingen dan andere houtbedrijven, van het ministerie van Financiën hoeft Bois Rouge in de eerste vijf jaar ook nog eens nauwelijks belasting te betalen, zo blijkt uit brieven in handen van onderzoeksnetwerk EIC en OpenFacto.

Foto’s, documenten en getuigenissen wijzen op nog iets anders: dat er een duidelijke Russische betrokkenheid schuilt achter het op papier Centraal-Afrikaanse bedrijf. Zo nam Bois Rouge enkele maanden na zijn oprichting in 2019 deel aan een internationaal forum voor de houtindustrie in Shanghai, maar presenteerde zich daar als een Russische deelnemer, vertegenwoordigd door een salesmanager met een Russisch e-mailadres.

Op foto’s, genomen in november vorig jaar in de desbetreffende bossen in de regio Lobaye, zijn naast de lokale werknemers ook witte mannen te zien, evenals vrachtwagens en ander materiaal afkomstig uit Rusland. Dat laatste is des te opvallender, omdat in het contract dat Bois Rouge tekende, staat dat voorrang moet worden gegeven aan Centraal-Afrikaanse leveranciers.

Een van de leveranciers waarbij Bois Rouge inkocht, is Broker Expert LCC, een bedrijf uit Sint-Petersburg waarvan bekend het is dat het materialen levert aan Wagner-onderdelen. Zoals aan Meroe Gold, een bedrijf dat goud delft in Soedan en dat in 2020 door de VS op een sanctielijst werd gezet als onderdeel van Jevgeni Prigozjins Wagner-imperium.

Prigozjin zelf wordt door de Amerikanen gezocht als brein achter de Russische inmenging in de Amerikaanse verkiezingen van 2016.

‘Betrouwbare stabiele werkgever’

In een reactie aan onderzoeksnetwerk EIC schrijft de manager van Bois Rouge Anastasie Nanette Yakoïma dat het bedrijf een „betrouwbare en stabiele werkgever” is in CAR wiens activiteiten „alle geldende normen en regels respecteren”. Alle inhoudelijke vragen over onder meer banden van Bois Rouge met aan Wagner gelieerde entiteiten en personen laat zij onbeantwoord. Die zouden „geen betrekking” op Bois Rouge hebben of „bedrijfsgevoelige informatie” bevatten.

Lees ook: Nergens in Afrika is de Russische aanwezigheid zo zichtbaar als in de Centraal-Afrikaanse Republiek

Ook een woordvoerder van president Touadéra laat gerichte vragen onbeantwoord, maar zegt slechts dat de regering „in al haar soevereiniteit projecten en licenties toewijst aan bedrijven die in CAR investeringen willen opzetten”. Andere vragen zegt hij niet te willen beantwoorden omdat deze niet „overeenkomen met de zorgen van [zijn] land en [zijn] bevolking” en dat zij „niets hoeven te rechtvaardigen noch te bewijzen”.

Voor meerdere EU-landen die tropisch hardhout uit de Centraal-Afrikaanse Republiek importeren, ontstaat het risico dat via Bois Rouge sancties tegen Rusland en de Wagner Groep worden omzeild. Zo legde de EU afgelopen december in navolging van de VS sancties op aan individuen gelinkt aan de Wagner Groep. Bijvoorbeeld aan Dmitri Oetkin, het hoofd van Wagners huurlingenleger, wegens de „grove mensenrechtenschendingen” die het onder meer in CAR zou begaan. Daarbovenop volgden begin dit jaar de Europese sancties tegen Rusland vanwege de invasie in Oekraïne.

De afgelopen jaren nam de EU meerdere stappen om de import van illegaal gekapt hout – of hout afkomstig van omstreden partijen – tegen te gaan, onder meer met de opzet van een due diligence-systeem om de herkomst van hout te traceren. Maar in een rapport van afgelopen november oordeelde de Europese Commissie dat deze mechanismen onvoldoende werken, onder meer doordat niet alle EU-landen even streng controleren.

Ook Nederland importeert hout uit CAR, al stelt dat volgens Lex Benden, woordvoerder van de Nederlandse Voedsel- en Warenautoriteit – verantwoordelijk voor de inspecties – „niks voor”. Zo kwam in 2019 volgens de NVWA 34.000 kilo hout uit CAR Nederland binnen, in de jaren daarna zou dat ongeveer gelijk zijn gebleven. Volgens Benden komt dat mede doordat het met hout uit CAR „heel lastig is aan Europese regels te voldoen”.

„Als importeur kun je een verkoper niet op zijn mooie blauwe ogen geloven. Je moet de documenten kunnen controleren met audits. Maar door de situatie in CAR is dat moeilijk.” Volgens Benden loopt Nederland binnen Europa ,,voorop” waar het gaat om de naleving van de importregels. Maar, zegt hij ook: ,,Je kunt nooit iets 100 procent voorkomen”.

Correctie (26 juli 2022): In een eerdere versie van dit artikel stond dat de Europese Commissie afgelopen december een rapport uitbracht over de controlemechanismen op houtimport. Dit moet november zijn.