Literaire uitgeverijen hebben het zwaar, De Bezige Bij ontslaat medewerkers

Ze hebben eerdere stormen doorstaan, maar deze keer is het anders. Fundamenteler, moeilijker. Hoewel het boekenvak als geheel een goed financieel jaar achter de rug heeft, hebben sommige uitgeverijen die zich specialiseren in literaire fictie en literaire non-fictie het zwaar. Eenvoudige oplossingen zijn er niet.

In 2022 is voor 664 miljoen euro aan boeken verkocht, bijna 3 procent meer dan het jaar ervoor. Maar bij De Bezige Bij, het uitgeefhuis van onder anderen Tommy Wieringa, Peter Buwalda en Lisa Weeda, daalde de omzet met zo’n 12 procent, naar ruim 14 miljoen euro. Het was vorige week reden voor directeur Mark Beumer om zeven medewerkers te ontslaan.

Ook bij AtlasContact, een grote concurrent, vielen de verkoopcijfers tegen. Daar daalde de omzet met een vergelijkbaar percentage, naar ongeveer 11 miljoen euro. Hier vallen geen directe ontslagen, maar, zo zegt uitgeefdirecteur Caroline Reeders, „we kijken nu naar alle mogelijke manieren om kosten te besparen en meer geld te verdienen: de competenties van medewerkers, onze uitgeefstrategie, nieuwe online marketingmogelijkheden. Onze natuurboeken bijvoorbeeld zijn duur om te maken wegens de vele illustraties. We zijn er volop mee bezig, maar het is nog te vroeg om iets naar buiten te brengen.”

Alle uitgeverijen hadden in 2022 last van de oorlog in Oekraïne. Doordat de prijzen van papier en energie de lucht in schoten, moesten zij hun verkoopprijzen verhogen om uit de kosten te komen. Dit blijft voorlopig zo, schreef Beumer in februari aan de auteurs van De Bezige Bij: „We kunnen niet alle kosten doorberekenen aan de consument, maar om de uitgeverij gezond te houden zullen de prijzen van onze boeken ook het komende jaar omhoog gaan, en zullen we de uitvoeringen van die boeken soms noodgedwongen versoberen.”

Ik ga leven

In de segmenten Nederlandstalige literaire fictie en literaire non-fictie zijn er echter ook structurelere zorgen. De best verkochte Nederlandstalige literaire roman van 2022 was een titel die al in het jaar ervóór was verschenen: Ik ga leven van Lale Gül. In 2022 werden er nog tussen de 30.000 en 50.000 exemplaren (precieze cijfers publiceert koepelorganisatie CPNB niet) van verkocht. Nieuwe titels waar veel van werd verwacht, van onder meer de bestsellerauteurs Kluun, Leon de Winter en Herman Koch verkochten minder goed.

De markt mag dan grotendeels stabiel blijven, „echte literatuur doet het minder”, ziet Caroline Reeders van AtlasContact. „Ook de traditionele kern van boekenkopers, heel grofweg gezegd vrouwen van boven de vijftig, gaat steeds meer andere media gebruiken, zoals Netflix en podcasts.” Misschien verklaart dit mede waarom de resultaten van de afgelopen Boekenweek tegenvielen. Er werden tienduizenden boeken minder verkocht dan CPNB had verwacht. „Een ongelooflijke teleurstelling”, zei een woordvoerder in Boekblad.

Lees ook: Altijd gedoe met de Boekenweek

Volgens Allard Schröder, auteur van onder andere de goed ontvangen verhalenbundel Sellinger, speelt mee dat er vanuit de samenleving „weinig ondersteuning is” voor literatuur. „Dat Nederland als enig beschaafd West-Europees land geen literatuurprogramma van betekenis op radio en televisie heeft, is een teken aan de wand.” Dat draagt wat hem betreft bij aan het verschijnsel dat „hardcore literatuur” minder wordt gewaardeerd, terwijl „autobiografische ellende” juist steeds vaker literatuur wordt genoemd en wordt geprezen.

Een ander fenomeen is de opmars van Engelstalige titels. In de top-50 van best verkochte boeken stonden vorig jaar vier Engelstalige fictietitels, waaronder drie liefdesverhalen van BookTok-sensatie Colleen Hoover, met als uitschieter It ends with us.

De lezers die voor Engelstalig kiezen, zijn vooral jonge mensen die hun boekentips via sociale media verzamelen. Reeders denkt dat zij ook om een andere reden voor deze boeken vallen. „De Nederlandstalige boeken die jongeren voor school lezen, vinden zij vaak zwaarmoedig en somber. Jonge lezers hebben behoefte aan vrolijker en toegankelijker verhalen. Veel Engelstalige romans zijn meer plotgedreven en lichter van toon.”

Martijn David, algemeen secretaris van de Groep Algemene Uitgevers, vat de situatie zo samen: „Je ziet dat de oplages van schrijvers die goed ontvangen worden lager zijn dan enkele jaren geleden. Daarnaast hebben uitgevers minder invloed op wat goed verkoopt. De traditionele kanalen zoals krantenrecensies tellen minder mee. De lezer vindt het minder belangrijk wat van literatuur gevonden wordt. Hij leest wat hij wil en bepaalt zijn keuze met behulp van sociale media. Het leidt ertoe dat mensen breder lezen. Dus bijvoorbeeld niet alleen literaire romans, maar ook thrillers en non-fictie. Noem het democratisering van de leesbehoefte.”

Love Books

Zo bezien klinkt het alsof een verbreding van het aanbod een oplossing kan zijn voor De Bezige Bij en AtlasContact. Andere uitgevers van literatuur, zoals Meulenhoff, Singel Uitgevers (onder andere Querido en De Arbeiderspers), Prometheus en Ambo|Anthos hebben zo’n bredere basis met ook lichter werk. Reeders onderzoekt deze mogelijkheid ook, maar ziet ook beperkingen. „Een romantische fictielijn uitgeven bijvoorbeeld, ik weet niet of wij dat kunnen.”

Prometheus heeft indertijd juist miljoenen verdiend met de Fifty Shades-trilogie van E.L. James en vergelijkbare erotische fictie. Singel Uitgevers heeft een nieuwe imprint, Love Books geheten, voor romantische fictie. Beide uitgeefhuizen geven tegenwoordig ook Engelstalige titels uit.

Directeur Beumer van De Bezige Bij zet ook in op andere producten, zoals podcasts en het sprekersbureau Bee Speakers, waarbij auteurs lezingen geven bij bedrijven. Caroline Reeders is zoekende naar een mix van oplossingen om nieuwe lezers te bereiken. „Je moet je als uitgeverij altijd aanpassen aan de tijd, maar wel op een manier die past bij wie je bent. Een kookboek voor linkshandige cavia’s, bij wijze van spreken, dat gaan we niet doen.”

Lees ook: Er werd meer verkocht in de boekhandel, met dank aan de Engelstalige boeken