Klimaatwetenschapper Antonello Pasini:‘Italië is een hotspot voor klimaatverandering’

In de Noord-Italiaanse Dolomieten brak zondag een deel van een gletsjer af. De ijsmassa die naar beneden kwam, veroorzaakte een dodelijke lawine. Een dag later riep de Italiaanse regering de noodtoestand uit in vijf noordelijke regio’s die geteisterd worden door aanhoudende droogte.

Het zeer lage waterpeil van de Po-rivier brengt de landbouw in Noord-Italië in gevaar. En in Rome moet de brandweer deze zomer extra vaak uitrukken om branden te blussen, veroorzaakt door de aanhoudende droogte en de warme wind.

Temperatuurschommelingen zijn heel natuurlijk, zegt klimaatwetenschapper Antonello Pasini van de Italiaanse nationale onderzoekraad CNR (Consiglio Nazionale delle Ricerche), maar de tendens van de voorbije jaren, met almaar stijgende temperaturen en extreme weerfenomenen, wijst volgens hem duidelijk op de invloed van de mens. „Wetenschappers zijn het daarover eens, en zeker in het Middellandse Zeegebied, dat wij een ‘hotspot’ voor de klimaatverandering noemen, omdat het zo dicht bij Afrika ligt.”

Wat is de precieze oorzaak van de droogte en hitte in Italië?

Pasini: „Italië, maar ook Spanje, krijgt te maken met anticyclonen vanuit het nabijgelegen Afrika. Een anticycloon is een stabiel hogedrukgebied waarin het nooit regent. Het typeert de Saharawoestijn. Als gevolg van de opwarming van de aarde verplaatsen wind en lucht uit tropisch en equatoriaal gebied zich noordwaarts, waardoor er af en toe anticyclonen het Middellandse Zee-gebied binnendringen. Italië, maar ook Spanje, ligt dan in de vuurlinie. Overigens blijven anticyclonen tegenwoordig ook langer in Zuid-Europa, zoals nu, tot wel langer dan twee maanden.”

Bekijk ook deze fotoserie: Zo teistert de droogte Zuid-Europa

Als woestijnlucht zich noordwaarts verspreidt, dreigt er in Italië op termijn dan ook woestijnvorming?

„Woestijnvorming is een ander fenomeen, dat zich afspeelt aan de grond. Zoiets kan nog decennia duren, maar het klopt wel dat sommige delen van Zuid-Italië, zoals delen van Sicilië, Basilicata en Puglia, in de toekomst daar kwetsbaarder voor zullen blijken.”

Worden de droogte en het watertekort in Noord-Italië ook door anticyclonen uit Afrika veroorzaakt?

„Anticyclonen komen, zij het minder vaak, zeker ook in Noord-Italië voor, maar daar heeft het lage waterpeil van de rivieren vooral te maken met de geringe sneeuwval in de Alpen. Het noorden van Italië rekent voor zijn watervoorraad vooral op de Alpen, waar de sneeuw op de bergtoppen in de lente en de zomer langzaam smelt, om zo de rivierbekkens te bevoorraden. Maar tegenwoordig sneeuwt het minder, en bovendien valt de sneeuw op grotere hoogte, verder weg van de valleien. Zo sijpelt er minder water de rivieren binnen.”

Had de dodelijke lawine van de Marmolada-berg in de Dolomieten hier ook mee te maken?

„Zeker. Verse sneeuw op een gletsjer vormt een beschermlaag tegen de zon. Maar enkele delen van deze gletsjer – de toppen het dichtst bij de vallei – lagen helemaal bloot. Daardoor is een groot stuk van dat ijs gaan smelten. Uiteindelijk heeft dat ertoe geleid dat de gletsjer niet langer verankerd was met de rots, en een stuk ervan naar beneden gleed. Dat was vooral te wijten aan de geringe sneeuwval, maar ook aan de warmte – het was er meer dan tien graden boven nul.”

Italiaanse aquaducten verliezen soms tot wel 40 procent van het water

Antonello Pasini klimaatexpert

Dit is allemaal de schuld van de mens.

„Ja, maar dat hoeft geen tragedie te zijn. Dat we dit zelf veroorzaken, betekent dus ook dat we ons gedrag kunnen aanpassen. Helaas doen we dit te weinig. Uitgerekend nu Europa met de Green Deal eindelijk op het juiste spoor zat, keerde de Europese Unie deze week op haar schreden terug, door gas te labelen als ‘groene energie’. Ja, er is de oorlog in Oekraïne, en Italië is bij uitstek bezorgd dat Rusland de gaskraan zal dichtdraaien. Maar gas ís niet groen. Laten we onszelf niet wijsmaken dat we zo de opwarming van de aarde zullen oplossen.”

Lees ook: Droogte in Spanje en Portugal komt van de Azoren

De Italiaanse regering leek eindelijk van plan om fors in te zetten op hernieuwbare energie, maar sluit nu weer in allerijl gascontracten af. Maakt Italië foute keuzes?

„Bedenk even dat er nu hernieuwbare-energieprojecten op tafel liggen met een potentieel van 60 gigawatt. Die projecten hebben alleen nog een handtekening nodig. Zestig gigawatt is het equivalent van minstens een vijfde van de gasimport in Italië. Waarom keurt Italië niet onmiddellijk die groene-energieprojecten goed, in plaats van LNG te shoppen in Afrikaanse landen, die op dit moment vaak nog niet klaar zijn om naar ons te exporteren?”

De Italiaanse regering treft ook noodmaatregelen tegen de droogte in het noorden. Er is ook sprake van rantsoenering van water. Nuttige ingrepen?

„Jazeker, maar het betreft noodmaatregelen. Italië moet structurele maatregelen treffen. Het moet bijvoorbeeld dringend zijn aquaducten herstellen, die op sommige plaatsen tot wel 40 procent van het water verliezen. In tijden waarin water steeds schaarser wordt, kunnen we ons dit echt niet veroorloven.”