Kijken met je voeten in het grenzeloze donker tijdens Amsterdam Dark Festival

‘Licht toont waar je bent. Donker veegt de grenzen weg.” De stem van schrijver, dichter en theatermaker Marjolijn van Heemstra klinkt door m’n koptelefoon. Met een groepje vreemden wandel ik onder de nachtelijke hemel over een stevig begroeid donker terrein. Die uitspraak is treffend, omdat ik even vergat dat we ons op een steenworp afstand van een druk Amsterdams treinstation bevinden.

Als een van de meest lichtvervuilde landen biedt Nederland weinig ruimte voor het donker. Het Amsterdam Dark Festival nodigt uit om op verschillende manieren te onderzoeken wat de waarde is van nachtelijke duisternis. Het wil je inspireren met een kolonie glimwormen in het Vliegenbos en een nachtelijke tour door ARTIS, en het probeert alle gevoelens van gevaar op te doen lossen tijdens een duisternismis in de Dominicuskerk. Ter voorbereiding op de nachtwandelingen loop ik mee tijdens de generale repetitie van de nachtwandeling door natuurterrein Klarenbeek, waar marters, een uil, ijsvogels, nachtegalen, vijftien verschillende libellensoorten en zelfs het zeldzame blaasjeskruid zich tussen de stedelijke bedrijvigheid thuis voelen, mede door de relatief donkere nachten.

„Onze voorouders keken naar de hemel voor betekenisgeving en troost. Door naar de sterren te kijken maak je verbinding met verhalen van mensen uit verschillende tijden en plekken. Zonder enig protest hebben we dit door onze vingers laten glijden.” De nachtwachter die ons vanavond meeneemt is begonnen aan haar verhaal over de nacht. Na een in licht en geluid doordrenkte trip naar de rand van het begroeide terrein, schuifelde ik richting het startpunt van de wandeling. Het ogenschijnlijk pikzwarte natuurgebied deed me in de eerste instantie afvragen of ik wel op de juiste plek was. Tot er op een paar meter afstand stemmen klonken. Het heeft iets weg van een geheime ontmoeting.

Onze voorouders keken naar de hemel voor betekenisgeving en troost.

Er zijn nu silhouetten en zelfs contouren van gezichten zichtbaar, die in vervoering het verhaal van de nachtwachter volgen. Zometeen maken we een wandeling over het vochtige veenterrein waar ridders vroeger ronddoolden. Een laag overvliegend vliegtuig verraad dat deze periode in een ver verleden ligt.

Knotbomen, vijverbrugjes en struwelen

Als de wandeling eenmaal op gang is maakt gemompel plaats voor stilte. Behalve het gekraak van de grond onder onze voeten, het geruis van de bladeren en het geritsel in de struiken is er weinig te horen. We lopen in een rij omdat de paadjes smal zijn en aan weerszijden water ligt. „Kijken met je voeten”, dat is een van de grondbeginselen van deze wandeling. Onze nachtwachter loopt voorop en zegt niets. De rest volgt haar voorbeeld. De bomen die eerst aan opdoemende gestalten doen denken, worden met elke stap meer onderdeel van een onlosmakelijk geheel; een nachtelijke visuele symfonie die met de mysterieuze omlijningen van knotbomen, vijverbrugjes en struwelen steeds meer lagen krijgt. Een massaal netwerk van takken die elkaar boven onze hoofden ontmoeten doemt op terwijl een nachtegaal in de verte zijn aanwezigheid te kennen geeft. Van de stilte die ik eerder dacht te ervaren is niets meer over. De hele omgeving zoemt van geluiden, als een ecologisch koor dat zichzelf in een blinde hoek van onze dagelijkse beslommeringen staande houdt.

De monoloog van Marjolijn van Heemstra, die na het stille deel van de wandeling door de koptelefoon klinkt, onderbreekt de nachtgeluiden. Ze haalt een oud scheppingsverhaal aan, waarin een vat met heilig licht in miljoenen scherven breekt. Het licht wordt door het hele universum verspreid. Die scherven zijn de mensen, dieren en zelfs woorden, die met een diep verlangen naar herstel tot op de dag van vandaag niet aan elkaar zijn gelijmd. Ik voel me even een van die ‘schervelingen’.

Tot niet heel lang geleden gebruikten we de sterrenhemel nog voor oriëntatie en navigatie. Vandaag de dag bewegen we onder een veel lichtere nachtelijke hemel, die door het vele kunstlicht vaak weinig sterren laat doorschemeren. Maar terwijl wij nu GPS hebben, vertelt de nachtwachter, raken vogels door lichtvervuiling hun oriëntatie kwijt. Behalve dat het ecosystemen ontwricht, wordt de mens depressiever, zieker en rustelozer van de steeds lichter wordende nachthemel, weet ze ook nog. Met alle gevolgen van dien.