Kabinet wil af van coronasteun KLM

Het kabinet wil af van de coronasteun waar KLM nog steeds aanspraak op kan maken. De luchtvaartmaatschappij moet „vaart maken” met vinden van private financieringbronnen en het opzeggen van de steun.

Dat stellen ministers Sigrid Kaag (Financiën, D66) en Mark Harbers (Infrastructuur en Waterstaat, VVD). KLM kan nog steeds aanspraak maken op bankgaranties die de Nederlandse staat in augustus 2020 gaf om het bedrijf door de coronacrisis te helpen.

Kaag en Harbers reageren met hun stellingname op een nieuwe, kritische rapportage van Jeroen Kremers, staatsagent voor KLM. Oud-topambtenaar Kremers houdt toezicht op de voorwaarden op het gebied van financiën, leefbaarheid en duurzaamheid, die zijn verbonden aan de miljardensteun voor KLM.

Geen enkel bedrijf in Nederland ontving de afgelopen jaren zo veel overheidssteun als KLM, stelt Kremers. „Zelfs bij lange na niet. Het komt neer op bijna een kwart miljoen per werknemer wiens baan zo werd gered.” Het bedrijf kreeg 2 miljard euro aan NOW-steun, bedoeld om personeel door te betalen (een gift), en voor 1,5 miljard uitstel van loonbelasting. Daarvan is 84 miljoen terugbetaald.

Verder gebruikte KLM 277 miljoen euro van een lening die de overheid aanbood en 665 miljoen aan bankleningen met staatsgaranties. KLM heeft overheid en banken deze leningen terugbetaald, maar de faciliteit nog niet opgezegd. Daarom houdt Kremers ook nog steeds toezicht op de voorwaarden. Zo wordt het financieel belang van de staat veiliggesteld, de economische positie van Schiphol bewaakt en worden de ‘maatschappelijke grenzen’ bewaakt op het gebied van onder meer geluidhinder en uitstoot van kwalijke stoffen.

Sterkste schouders

Kremers constateert in zijn vierde rapportage, die Kaag en Harbers donderdag aan de Tweede Kamer hebben gestuurd, dat KLM zich niet aan alle steunvoorwaarden houdt. Zo dragen de sterkste schouders niet langer de zwaarste lasten bij de luchtvaartmaatschappij, een heikel punt. Piloten en hoger grond- en cabinepersoneel leverden sinds maart 2022 niet of nauwelijks salaris meer in, terwijl lager personeel nog wel naar rato wordt gekort. Kremers: „Kennelijk gaat KLM ervan uit dat de voorwaarde vanaf maart 2022 is vervallen.” De staat en de staatsagent benadrukken dat zij rekening houden met de hoge inflatie.

Een ander punt van kritiek: bestuur en hoger management van KLM kregen eind 2022 een variabele beloning over de prestaties in 2019, omdat de rechter in augustus 2022 de vertrokken topman Pieter Elbers zo’n beloning had gegund. Kremers bestrijdt dat KLM die ook aan andere managers had moeten betalen. Een steunvoorwaarde was dat KLM geen bonussen zou uitkeren.

In hun reactie schrijven ministers Kaag, namens aandeelhouder Financiën, en Harbers, inhoudelijk verantwoordelijk voor de Nederlandse luchtvaart: „Op basis van de conclusies van de staatsagent vindt het kabinet het niet goed uitlegbaar meer dat KLM gebruik kan maken van de lening en garantie in het steunpakket.”

De bewindslieden prijzen alle inspanningen waardoor KLM vorig jaar weer winst maakte, maar noemen de naleving van de voorwaarden op sommige terreinen „teleurstellend”. Het is „bijzonder spijtig” dat KLM niet voldoende heeft bezuinigd om structureel financieel gezond te zijn. Over 2023 blijft de kostenreductie een kwart miljard achter bij de afspraken met het Rijk, aldus Kremers. Dat gat stijgt volgens hem in de jaren erna tot 475 miljoen euro op jaarbasis.

De beide ministers schrijven in hun reactie dat zij bestuur en commissarissen van KLM om verantwoording hebben gevraagd. Het is onbekend of en, zo ja, welke sancties de staat aan KLM kan opleggen als het bedrijf zich niet aan alle steunafspraken houdt.

Volgens Kremers gaat de luchtvaartmaatschappij nog te veel uit van „optimistische aannames” bij de beloning van piloten en ander hoger betaald personeel. Die aannames zijn niet consistent met het overheidsbeleid om de capaciteit op Schiphol te verlagen. Harbers wil het aantal vliegbewegingen in november 2023 terugbrengen tot 465.000 en een jaar later tot 440.000. Dat beperkt ook KLM. Daarna moet een nieuw stelsel in werking treden dat rekening houdt met onder meer geluidoverlast.

In een brief van KLM, die Kaag en Harbers donderdag meestuurden aan Kamer, wijst de luchtvaartmaatschappij met name op de hoge inflatie en de krappe arbeidsmarkt. Die zouden het noodzakelijk maken het personeel beter te belonen. Kremers schrijft in zijn rapportage echter dat in Europa geen tekort aan piloten heerst en dat de vliegers van KLM beter worden betaald dan bij concurrende maatschappijen in Europa en dat zijn minder uren werken.