Johnson ziet af van kandidatuur, Sunak stevent af op Brits premierschap

De ontknoping rond de leiderschapsstrijd voor de Conservatieve Partij is aanstaande. En de nieuwe partijleider en premier zal meteen met een dubbel probleem zitten: hij of zij zal land én partij uit een crisis moeten zien te leiden.

In het Verenigd Koninkrijk verloopt deze maandag de deadline voor kandidaten om de opgestapte premier Liz Truss te vervangen. Het is, nadat Boris Johnson zich zondagavond heeft teruggetrokken, waarschijnlijk dat ex-minister Rishi Sunak nu de nieuwe partijleider en premier wordt. Sunak staat er al dagen veruit het beste voor, hij had zondagavond de steun van zo’n 150 Lagerhuisleden.

Grote vraag was het hele weekend of het ex-partijleider Boris Johnson ook zou lukken om de benodigde honderd steunbetuigingen te regelen. De Lagerhuisleden die graag zien dat hij terugkeert als leider, hielden vol dat hij vast van plan was om mee te doen. Tot Johnson zondagavond zelf met een verklaring kwam: hij voelde zich zeker „aangetrokken” tot het leiderschap en had naar eigen zeggen ook de benodigde honderd steunbetuigingen van Lagerhuisleden, maar hij was „tot de conclusie gekomen dat het gewoon niet het juiste zou zijn om te doen”. Want, verklaarde hij, „je kunt niet effectief besturen als je geen verenigde partij hebt in het parlement.”

Verenigd, dat was de Conservatieve Partij inderdaad allesbehalve over Johnson en zijn eventuele terugkeer. Begin juli nog stapten zo’n zestig Lagerhuisleden (ministers, staatssecretarissen en hun ondersteuning) uit Johnsons kabinet uit onvrede met zijn manier van besturen. Maar een deel van hen steunde Johnson nu ineens wel weer.

Strengere regels

De regels rond de opvolging waren dit keer flink strenger dan in juli. De partijcommissie die de campagne organiseert, heeft het minimumaantal steunbetuigingen van fractiegenoten om kans te maken op honderd vastgesteld; de vorige keer hadden kandidaten maar twintig handtekeningen nodig. Ze willen de grote onderlinge verdeeldheid binnen de partij niet meer aandacht geven dan nodig.

Echt lukken wilde dat toch niet. Afgelopen zaterdag zouden Boris Johnson en Rishi Sunak in Londen hebben geprobeerd om onderling afspraken te maken. De één premier, de ander een hoge functie in het kabinet, zo’n soort deal. Maar ze kwamen er niet uit – de twee stonden in juli nog pal tegenover elkaar omdat Sunak als een van de eerste kabinetsleden het vertrouwen in Johnson had opgezegd en ontslag nam. Johnson zou ook fractieleider in het Lagerhuis en kandidaat Penny Mordaunt hebben gevraagd of zij haar kandidatuur wilde opgeven om zich achter hem te scharen, maar dat weigerde ze. Mordaunt is officieel wel nog kandidaat, maar staat er veel slechter voor dan Sunak, met naar schatting nog geen dertig ‘Tories’ die haar steunen.

De afgelopen dagen sprak de ene na de andere prominente Conservatief zich uit voor Sunak of Johnson, waarbij opviel dat Sunak meer steun kreeg vanuit de rechterflank dan in de zomer. Zelfs David Frost, de harde rechtse Brexit-onderhandelaar die van de zomer Liz Truss steunde, kiest nu voor Sunak. Ook hardliner Kemi Badenoch, die de vorige ronde zelf meedeed en ver kwam, steunt Sunak. Al was ze „ooit lid van de Boris-fanclub”, zoals ze in The Times schrijft, „we hebben nu de discipline van Rishi nodig”.

Lees ook: Indiase Britten zijn trots dat Rishi Sunak premierskandidaat is

Het lijkt er dus sterk op dat Rishi Sunak deze maandag als enige honderd steunbetuigingen heeft – dan krijgt het Verenigd Koninkrijk voor het eerst een premier met een Indiase achtergrond. Mocht Mordaunt toch de drempel nog halen, dan bepaalt de fractie hun voorkeurskandidaat en mogen daarna de ongeveer 175.000 partijleden stemmen. De niet-voorkeurskandidaat kan zijn of haar kandidatuur overigens ook intrekken, zoals Andrea Leadsom in 2016 deed om plaats te maken voor Theresa May.

We hebben nu de discipline van Rishi nodig

Kemi Badenoch Lid rechterflank Conservatieven

Veel Tories in het Lagerhuis vreesden zo’n stemming onder de partijleden als Johnson meegedaan zou hebben, want Boris Johnson ligt bij de ‘gewone’ leden beter dan in het parlement. Hij is landelijk gezien nog steeds de populairste politicus van de Conservatieve Partij.

Zondagmorgen vroeg hield Johnson nog een videobelronde om zijn collega’s over te halen om zijn terugkeer te steunen. Maar de Lagerhuisleden zagen een gevaarlijke donderwolk boven Johnsons hoofd: er loopt nog een parlementair onderzoek tegen hem, over de vraag of hij het Lagerhuis heeft misleid over de borrels op Downing Street tijdens de coronalockdowns. De onderzoekscommissie zou al veel schadelijke informatie hebben opgehaald. Het risico op voortijdig aftreden vanwege die bevindingen zou reëel zijn en zoiets kon de Conservatieve Partij er niet meer bij hebben.

Gat van 40 miljard pond

De nieuwe premier – hoogstwaarschijnlijk dus Sunak – heeft straks de belangen van het Verenigd Koninkrijk en van de eigen partij te behartigen, waarbij die twee op het moment nogal tegenstrijdig aan elkaar zijn. De partij wil graag lagere belastingen, die het land zich niet kan veroorloven. Door de onrust op de financiële markten van de afgelopen weken en de hogere rentes op leningen heeft de regering een gat van 40 miljard pond (45,9 miljard euro) te dichten op de begroting de komende vijf jaar.

Voor zowel Boris Johnson als Rishi Sunak gold dat ze de beloftes uit hun vorige regeerperiode en de leiderschapsstrijd zouden moeten vergeten. Johnson beloofde in zijn tijd als partijleider lagere belastingen, maar dat bleek toen al weinig serieus; onder hem steeg de belastingdruk juist.

Sunak staat bekend als financieel degelijker – hij voorspelde immers de financiële problemen die Truss’ kabinet heeft veroorzaakt. Als minister van Financiën had Sunak een verlaging voor de inkomstenbelasting in 2024 voorzien, maar die kan volgens de huidig minister van Financiën Jeremy Hunt niet meer doorgaan. Hunt, anderhalve week geleden halsoverkop door Truss ingevlogen om het vertrouwen van de financiële markten terug te winnen, blijft waarschijnlijk aan als minister.

Tegelijk met het op orde krijgen van de overheidsfinanciën is dé grote uitdaging voor de nieuwe leider om de fractie te verenigen, na deze korte maar hevige leiderschapsstrijd die juist weer verdeeldheid heeft veroorzaakt. Een recent voorbeeld van hoe het niet moet als je eenmaal tot leider bent uitgeroepen, ligt er in elk geval al. Nadat Truss in september was aangetreden als premier, deed zij geen enkele moeite om de verschillende groeperingen binnen de partij te verzoenen.