Xi waarschuwt voor ‘gevaarlijke stormen’ op het wereldtoneel

„We hebben het ene na het andere geweldige resultaat bereikt door sterk te steunen op ons volk”, zei de Chinese partijleider en president deze zondag in de Grote Hal van het Volk. Daar presenteerde Xi Jinping zijn nieuwe ploeg van hoogste partijbestuurders: de leden van het nieuwe Permanent Comité van de Communistische Partij van China (CPC). Dat zijn vanaf nu de machtigste mannen van het land.

Lees ook: Wie is wie in de nieuwe politieke top van Xi Jinping?

Met de presentatie kwam er voor de ongeveer 2300 deelnemers aan het 20ste Partijcongres een einde aan een week van vergaderen achter gesloten deuren. Meest opvallend aan het hele congres was het plotselinge vertrek van voormalig president Hu Jintao, de 79-jarige voorganger van Xi Jinping deze zaterdag. Voordat Xi gisteren aan een toespraak begon om het congres af te sluiten, werd Hu uit de zaal gehaald, ogenschijnlijk tegen zijn wil.

Zondag volgde een eerste verklaring. Het Chinese staatspersbureau Xinhua zou hebben gehoord dat Hu per se bij de afsluiting wilde zijn, terwijl hij eigenlijk nog ‘herstellende’ was. Waarvan wordt niet vermeld. Toen hij zich toch niet goed voelde, zouden zijn medewerkers hem hebben meegenomen naar een kamer om daar wat uit te rusten. „Nu gaat het een stuk beter met hem”, aldus Xinhua. Een officieel bericht van de Chinese overheid is er nog niet.

Lees ook: Xi Jinping laat zijn voorganger afvoeren, verstevigt grip op partij

De verklaring dat het om een gezondheidsprobleem zou gaan, wordt internationaal in twijfel getrokken. De actie lijkt eerder onderdeel van Xi’s pogingen om nog meer grip te krijgen op de partij. Ook de nieuwe benoemingen in de top van de partij wijzen in die richting: in vrijwel alle gevallen gaat het om mensen die nauwe, persoonlijke banden hebben met Xi.

Behalve om de ‘poppetjes’ draaide het partijcongres ook om het zogeheten werkrapport van de CPC, waarin het beleid voor de komende jaren wordt uitgestippeld. Aan het begin van het congres las Xi hier al grote delen uit voor. Dit weekeinde werd de tekst formeel goedgekeurd. Wat opvalt is de nadruk op stabiliteit, strijdbaarheid en ideologie. De tekst ademt een donkerder en angstiger toekomstbeeld.

Xi constateert dat dat China „paraat moet staan om harde winden, onrustige wateren en zelfs gevaarlijke stormen te weerstaan”

Xi constateert dat „onzekerheid en onvoorspelbare factoren toenemen”, en dat China „paraat moet staan om harde winden, onrustige wateren en zelfs gevaarlijke stormen te weerstaan”. Hoogleraar Taisu Zhang van de Amerikaanse Yale-universiteit turfde welke woorden er tien jaar geleden het meest werden genoemd bij de openingsspeech van het 18de congres, en welke nu. Economie, markt, hervormingen, openstelling en vrede werden minder genoemd dan tien jaar terug, toen Xi net aan de macht kwam.

Ondanks de sombere toon spreekt er ook een groot zelfvertrouwen uit de tekst. China heeft voor het juiste ontwikkelingsmodel gekozen, terwijl het Westen onomkeerbaar in verval is. „We hebben het succes van onze partij (…) te danken aan het feit dat marxisme werkt, vooral als het is aangepast aan de Chinese context en de noden van onze tijd”, aldus het rapport. In 2049 gaat China wereldwijd aan kop, zo staat er ook. Hoe China dat precies voor elkaar wil krijgen, schetst het rapport in verschillende hoofdstukken.

Economie: geen doel op zich

Economische groei is niet langer een doel op zich, maar een voorwaarde om het hogere doel van stabiliteit en veiligheid te kunnen garanderen. Veelzeggend was dat tijdens het congres geen recente groeicijfers werden gepresenteerd. Dat is zeer ongebruikelijk. China richt zich niet langer op hoge groeicijfers, maar op „hoogwaardige ontwikkeling”, met meer nadruk op hightech. Een belangrijk streven van China, dat al lang niet meer gelooft dat de VS en Europa bereid zijn om te helpen bij de technologische opkomst van het land.

Economische groei is niet langer een doel op zich, maar een voorwaarde om het hogere doel van stabiliteit en veiligheid te kunnen garanderen

Ook legt het rapport de nadruk op „gedeelde welvaart”. Dat begrip is niet duidelijk uitgewerkt, maar het komt erop neer dat er meer welvaart bij de armen en de middenklasse terecht moet komen door verschillende vormen van herverdeling. Het voornemen gaat gepaard met een waarschuwing: „We zullen rechtmatig inkomen beschermen, excessief inkomen aanpassen en illegaal inkomen verbieden.” In het verleden was er te veel „aanbidding van geld, hedonisme, egoïsme en historisch nihilisme”, nu wil de CPC „harder optreden tegen monopolies (…) en de gezonde ontwikkeling van kapitaal stimuleren.” Rijke privéondernemers zullen zich daardoor nog sterker bedreigd voelen.

Daarbij kalft de waardering voor private bedrijven in het algemeen ook verder af. Dat is ook te zien aan de deelnemers aan het congres zelf. Nog maar achttien van de 2296 deelnemers bekleden leidinggevende posities bij private bedrijven. In 2012 waren dat er nog 34, constateerde de Financial Times. Ook gaat het niet langer om belangrijke namen van grote bedrijven, de deelnemers blijken allemaal onbekende spelers in het midden- en kleinbedrijf.

Onderwijs: deugdzaamheid belangrijker dan vakkennis

Bij de opleiding van jonge Chinezen verschuift de nadruk van vakkundigheid verder naar een nadruk op morele zuiverheid. „Het meest fundamentele doel van onderwijs is om deugdzaamheid te kweken”, aldus het rapport. Het marxisme, aangepast aan de huidige Chinese samenleving, vormt daarvoor de basis: „Alleen door de basiselementen van het marxisme te verbinden met de specifieke Chinese realiteiten en verfijnde traditionele cultuur (…) kunnen we de juiste antwoorden geven op de grote vragen die de tijd ons stelt.”

Ook kunst moet ideologisch zuiver zijn, voor vrije kunst is in principe geen ruimte.

Covidbeleid: bemoedigende resultaten

Aan covid wordt in het volledige rapport nauwelijks een woord vuil gemaakt. China, heeft met de aanhoudende strenge maatregelen en lockdowns de economische groei stevig afgeremd en het lijkt een van de grootste belemmeringen voor zowel China’s reïntegratie in de wereld als voor het economisch herstel.

Bij de opleiding van jonge Chinezen verschuift de nadruk van vakkundigheid verder naar een nadruk op morele zuiverheid.

Toch wordt het huidige superstrenge beleid niet afgeschaft, want: „Door een volksoorlog op alle fronten te beginnen om de verspreiding van het virus tegen te gaan (…) hebben we ongelooflijk bemoedigende resultaten behaald in zowel de bestrijding van de epidemie als in economische en sociale ontwikkeling.” Volgens het rapport heeft het beleid geleid tot minder doden en minder economische schade.

Internationaal: een andere, Chinese wereldorde

Het rapport schetst het beeld van een bedreigende internationale situatie: „De pandemie heeft verstrekkende gevolgen gehad, er is sprake van een backlash tegen globalisering (…), het herstel van de wereldeconomie verloopt traag, er zijn veel regionale conflicten en verstoringen en wereldwijde problemen zijn urgenter geworden”, staat er. „De wereld is beland in een nieuwe periode van turbulentie en verandering.”

Nergens in het rapport worden specifieke landen bij naam genoemd: het gaat niet over de oorlog in Oekraïne, over de VS of over Europa en ook niet over bij naam genoemde ontwikkelingslanden. Maar het bevat wel verhulde waarschuwingen: „Taiwan is het Taiwan van China. Het oplossen van de kwestie Taiwan is een zaak voor de Chinezen, die moet worden opgelost door de Chinezen.”

De VS proberen in Chinese ogen overal en op alle vlakken te voorkomen dat China zijn positieve rol in de wereld kan spelen. En dat terwijl China staat voor „een nieuw soort van internationale relaties” gebaseerd op „gelijkheid, openheid en samenwerking, en op het verbreden van gedeelde belangen met andere landen”. China wil bovendien vasthouden aan „economische globalisering”, waar de VS juist tegen de tijd in roeit door markten verder af te schermen.

In het document valt de nadruk niet meer op China’s initiatief voor de BRI (Belt and Road Initiative), de Nieuwe Zijderoute, maar is er meer aandacht voor het Wereldwijde Initiatief voor Ontwikkeling (WIO), gericht op arme landen, en het Wereldwijde Initiatief voor Veiligheid (WIV), een nieuwe, door China geleide veiligheidsorganisatie.