‘Irak verandert in een woestijn, maar het kan onze politici niets schelen’

Ahmed al-Zarkoushi loopt over een verhoogde weg in de Iraakse provincie Diyala, drie uur rijden ten noorden van Bagdad. Het is begin september en bijna 45 graden. De lucht boven het asfalt trilt van de hitte. Aan weerszijden biedt de weg uitzicht over een verdorde vlakte.

Twee jaar geleden was die vlakte nog bedekt met het Hamrin-stuwmeer, vertelt Zarkoushi, de gouverneur van het gebied. „Het water stond ’s winters zo hoog dat deze weg overstroomde”, zegt hij. „Aan de randen van het meer verbouwden we groenten en pistachenoten. We organiseerden zelfs boottochtjes voor toeristen. Dat is allemaal verleden tijd.”

Zarkoushi kijkt uit over de woestijn. De aarde barst open van de droogte. Het doet pijn om dit te zien, zegt de gouverneur, die hier opgroeide. „Water is de bron van het leven, maar dat leven is weg. We kunnen nu alleen nog maar bidden dat God ons regen stuurt.”

Klimaatverandering neemt in Irak apocalyptische vormen aan. De temperaturen in het land stijgen er zeven keer sneller dan het wereldwijde gemiddelde. Zomertemperaturen van 50 graden zijn geen uitzondering meer. In de afgelopen drie jaar ging driekwart van Iraks geïrrigeerde landbouwgrond verloren. Verwacht wordt dat de Eufraat en de Tigris tegen 2040 volledig zijn opgedroogd.

„De toekomst ziet er gitzwart uit”, zegt de Iraakse hoogleraar Nadhir al-Ansari, die aan de Technische universiteit van Luleå, in Zweden, het droogte- en waterbeleid van zijn geboorteland bestudeert. „Irak wordt een woestijn, maar het lijkt onze politici niets uit te maken. Kijk maar naar hun verkiezingsposters: niemand heeft het over water!”

Klimaatverandering is niet de enige oorzaak van de droogte, onderstreept Ansari. Dat het Hamrin-stuwmeer, goed voor de opvang van twee miljard kubieke meter water, in slechts twee jaar tijd kon opdrogen, komt volgens de academicus bovenal door de aanleg van Iraanse dammen die de watertoevoer van de Diyala-rivier afknijpen. Ook het waterpeil van de rivieren de Eufraat en de Tigris is sterk gedaald, door damprojecten in Turkije.

Turkije en Iran houden het water voor zichzelf en denken niet aan de gevolgen voor Irak, zegt Ansari. „Zo zie je dat klimaatverandering grote conflicten veroorzaakt. Ik vrees dat de volgende oorlog in het Midden-Oosten om water zal zijn.”

Geen regen

Die geopolitieke context gaat voorbij aan Khalil Ibrahim Mutalq (67) en zijn neef Ali Abdul Hameed (60). De twee boeren serveren thee in hun boerderij in het plaatsje Sadiyah, ten oosten van het Hamrin-meer. Gevraagd naar de Iraanse dammen halen ze de schouders op. Ook klimaatverandering lijkt een vreemd concept. Wat bedoel je precies?, vraagt Mutalq. „Er is gewoon geen regen!”

Wel weten de boeren dat hun leven door de droogte onherkenbaar is veranderd. Vroeger was alles groen en stonden er overal sinaasappelbomen, zegt Mutalq. „Het was warm, maar lekker warm. We konden zelfs midden in de zomer buiten een dutje doen.” Hameed knikt. „Ik hou van het werk op de boerderij, mijn vader heeft het me geleerd. Maar nu zitten we de hele dag thuis naar onze telefoons te staren.”

Van de 98 sinaasappelbomen op de boerderij staan er nu nog maar vijf overeind, zegt Hameed. En de teelt van zomergroenten is stopgezet, omdat de Iraakse overheid het weinige overgebleven water vasthoudt voor de drinkwatervoorziening. En de schapen van de familie zijn vertrokken naar een dorp zes kilometer verderop, omdat er hier geen water meer is.

„De rivier was onze ruggengraat. Duizenden mensen verdienden er hun brood mee”, zegt Mutalq. Nu de landbouw haast niets meer oplevert, zoeken veel boeren ander werk. Je kunt alleen nog overleven met een overheidsbaantje of dagjeswerk in de bouw, zegt Hameed. „Daarom vertrekken mensen naar de steden.”

Lees ook: De verdroging van de Iraakse delta kun je proeven in de melk van de waterbuffels

Klimaatmigratie

Klimaatmigratie is in Irak in volle gang. Eind 2021 waren er in Irak zeker twintigduizend ontheemden door watertekorten, aldus een rapport van de IOM (International Organisation for Migration) dat slechts betrekking had op de helft van de Iraakse provincies. Veel boeren belanden in sloppenwijken aan de randen van overbevolkte steden, waar steeds meer conflicten ontstaan om werk en woonruimte.

Het Iraakse platteland kan nog gered worden, zegt hoogleraar Ansari, maar daar is grootschalige innovatie voor nodig. „Ons watermanagement is totaal verkeerd. Boeren irrigeren hun akkers met open kanalen, waardoor er enorm veel water verdampt. In plaats daarvan moeten we overgaan op ondergrondse irrigatie. En we kunnen extra water winnen door industrieel afvalwater te hergebruiken en zeewater te ontzilten.”

Ansari legt zijn plannen geregeld voor aan de Iraakse overheid. Maar binnen het ministerie van Water snapt vrijwel niemand iets van waterproblematiek, zegt hij. Die incompetentie komt voort uit corruptie, ziet de academicus. Eerder dit jaar stelde de waterminister op Ansari’s advies eindelijk een gedegen wetenschapper aan als directeur-generaal. „Maar een week later kwam er een brief van het kantoor van premier Mustafa al-Kadhimi. De baan ging toch naar iemand met connecties.”

Als de regering niet snel wakker wordt, dan zal een groot deel van Irak onbewoonbaar raken, waarschuwt Ansari. „Maar dat kan onze politici niets schelen. Ze hebben hun familie en geld toch al veilig buiten Irak geparkeerd. Voor hun part kan dit land naar de hel.”