Israël lijkt vastbesloten de massale Iraanse raket- en drone-aanval van afgelopen weekend te vergelden. Het precieze moment, en de manier waarop – daarover buigt het Israëlische oorlogskabinet zich dezer dagen.
Mogelijk duurt het nog weken, of zelfs maanden. Tel Aviv zal vermoedelijk de scenario’s afwegen, als in een multidimensionaal schaakspel: vooral wat de potentiële gevolgen zijn van een vergeldingsaanval op Iran, in de wetenschap dat Israëls bondgenoten die ernstig afraden vanwege het risico op oncontroleerbare escalatie van het conflict.
De commandant van de Iraanse Revolutionaire Garde, generaal Hossein Salami, zei zondag na de Iraanse aanval dat beide landen weer quitte staan en dat de vijandelijkheden, wat Teheran betreft, hierbij blijven. Een Israëlische aanval op Iran zal zeker leiden tot een nieuw Iraans antwoord, luidde de boodschap.
Dat roept vragen op die van belang zijn voor de veiligheid van Israël. Komt Jordanië de volgende keer weer in actie als Israël wordt aangevallen? Wat doen de Amerikanen? Helpen de Saoediërs opnieuw mee?
Israël mag beschikken over een van de meest geavanceerde luchtverdedigingssystemen ter wereld, het land stond zondagochtend bepaald niet alleen bij het pareren van de Iraanse aanval met meer dan driehonderd drones en raketten. Dat was hoogstwaarschijnlijk niet met zoveel succes gelukt zonder de cruciale militaire assistentie van het bonte gezelschap van westerse bondgenoten en Arabische buurlanden. Die deelden niet alleen operationele inlichtingen, maar schoten ook tientallen projectielen uit de lucht voordat ze Israël konden bereiken.
Zwitserse ambassade
Een volgende Iraanse aanval zal anders zijn, want ook Teheran heeft lessen kunnen leren. Het is de vraag of het land een volgende keer opnieuw van tevoren zal communiceren met de Amerikanen, zoals Iran stelt dat gebeurde: eerst via de Zwitserse ambassade in Teheran, daarna nog eens via Turkije. Washington ontkent vooraf op de hoogte te zijn gesteld van de aanval, hoewel wel duidelijk is dat er volop voorbereidingen werden getroffen.
Bovendien bestaat de kans bij escalatie dat Iran, gesteund door aan Teheran gelieerde groeperingen in Libanon, Syrië, Irak en Jemen, met een veel groter of langduriger luchtoffensief het Israëlische verdedigingssyssteem zal proberen te verzadigen.
In Oekraïne is de afgelopen maanden goed te zien wat het effect is van een langdurige aanvalscampagne met grote aantallen raketten en drones: door oplopende tekorten in de Oekraïense luchtverdediging is het onderscheppingspercentage in de luchtafweer drastisch teruggelopen, tot onder de vijftig. Eind vorig jaar haalde Kyiv nog zo’n 90 procent van de Russische drones en raketten uit de lucht. De Russen leerden van hun eerdere aanvallen: zij worden steeds effectiever door verschillende combinaties van raketten en drones, afgevuurd vanuit verschillende richtingen.
Als Israël in een luchtoorlog verzeild raakt, zal het zijn partners hard nodig hebben, de VS voorop. Zondag schoten Amerikaanse F-15’s zeker zeventig van de ruim 170 kamikazedrones uit de lucht, ondersteund door F/A-18 Super Hornets van het vliegdekschip USS Dwight D. Eisenhower op de Middellandse Zee. Twee luchtverdedigingsschepen van de Amerikaanse marine onderschepten daarvandaan vier tot zes ballistische raketten, terwijl een Patriot-batterij van de Amerikanen bij de Iraakse stad Erbil tenminste één ballistische raket uit de lucht schoot.
Ad-hoc-coalitie
De hulp kwam echter van meer landen. Het United States Central Command (CENTCOM) in Tampa, Florida, wist een geopolitiek gezien verrassende ad-hoc-coalitie te smeden, met Frankrijk en het Verenigd Koninkrijk, maar ook met Jordanië. Het koninkrijk ligt hemelsbreed op de kortste route van Iran naar Israël. De Jordaanse luchtmacht schoot tientallen Iraanse drones uit de lucht, waardoor de meeste projectielen Israël nooit bereikten. Amerikaanse gevechtsvliegtuigen kregen toegang tot het Jordaanse luchtruim.
Jordanië, dat tussen 1948 en het vredesakkoord in 1994 vier oorlogen uitvocht met Israël, leek te willen onderstrepen dat het niet had ingegrepen om Israël van dienst te zijn. Het wilde slechts zijn eigen burgers beschermen. Minister van Buitenlandse Zaken Ayman Safadi voegde hier zondag aan toe dat zijn land dit de volgende keer weer zal doen. „Waar de drones ook vandaan komen: uit Israël, uit Iran, of waarvandaan dan ook.” Populair maakte de Jordaanse regering zich er niet mee. De vele Palestijnen in het land wijzen op Israëls brute optreden in Gaza.
Tegelijkertijd zien Arabische landen, zoals Saoedi-Arabië en de Verenigde Arabische Emiraten, ook al jaren met lede ogen aan hoe Iran steeds meer een bedreiging vormt voor de veiligheid in de regio. Regionale grootmacht Saoedi-Arabië onderhoudt nog steeds geen diplomatieke betrekkingen met Israël. Maar dankzij behoedzame bemiddeling van Washington werken Riyad en Tel Aviv wél militair samen als dat zo uitkomt. Dat gebeurde in het verleden ook al sporadisch, maar zelden was de aanleiding zo explosief als afgelopen weekeinde.
Gemeenschappelijke vijand
Anonieme bronnen in Israël en Washington stelden deze week in The Wall Street Journal dat die samenwerking een stuk soepeler verloopt sinds de Amerikaanse coördinatie voor operaties in Israël en zijn Arabische buurlanden is samengebracht onder US Central Command. Tot drie jaar geleden viel Israël onder het Amerikaanse commandocentrum voor Europa (EUCOM), in Stuttgart. Maar de voorzichtige toenadering tussen Israël en een aantal Golfstaten baande een eerste paadje naar militaire samenwerking. Die subtiele verandering in de Amerikaanse commandostructuur was vooral een antwoord op de snelle uitbreiding van de Iraanse wapenprogramma’s.
Het ontluikende militaire samenwerkingsverband verklaart ook waarom Washington enkele dagen voor de aangekondigde Iraanse aanval generaal Erik Kurilla naar Tel Aviv stuurde: het hoofd van Central Command was weer weg voordat de eerste drones onderweg waren, maar had wel voor elkaar gekregen dat Amerikaanse gevechtsvliegtuigen tijdens de aanval in het Jordaanse luchtruim mochten optreden, en dat Saoedi-Arabië en de Emiraten inlichtingen over de aanval zouden delen. Volgens The Wall Street Journal werd ook informatie gedeeld die de Golfstaten twee dagen voor de Iraanse aanval van Teheran zelf hadden gekregen.
Toch kregen de Amerikanen niet alles voor elkaar: het luchtruim boven Saoedi-Arabië en de Emiraten bleef voor hen gesloten. De Arabische partners kunnen het zich niet veroorloven opzichtig partij te kiezen tegen Iran. Eerder dit jaar weigerden Saoedi-Arabië en de Emiraten ook de VS te ondersteunen bij hun operaties op de Rode Zee, waar Houthi’s vanuit Jemen schepen aanvallen.
Lees ook Vrees voor escalatie in Midden-Oosten na eerste directe aanval Iran op Israël
Het blijft koorddansen voor de Golfstaten. Daarin schuilt ook het gevaar voor Israël. Het prille regionale militaire samenswerkingsverband is broos. Grootschalige Israëlische vergelding op Iraanse bodem zou het wankele evenwicht ernstig verstoren. De VS zullen Israël zeker bijstaan zolang het om defensieve operaties gaat, maar dat de Arabische partners dit ook zullen blijven doen is allerminst zeker.
