Ook vanuit de cel blijft Navalny de autoriteiten tarten

De belangrijkste oppositiepoliticus van Rusland is in luttele maanden tijd gereduceerd tot iemand van postzegelformaat. Zelfs in de kleine rechtszaal van Kovrov, een stadje 250 kilometer oostelijk van Moskou, moeten toeschouwers de ogen knijpen om Aleksej Navalny op het kleine tv-scherm goed te kunnen zien. Via het enige venstertje dat hem nog op de buitenwereld wordt gegund, oogt de sinds vorig jaar in een strafkamp opgesloten politicus grauw en vermagerd.

In dit benauwde zaaltje behandelt rechter Kirill Nikiforov, een magere en bleke jongeman, de klachten die Navalny onvermoeibaar indient tegen het Russische gevangeniswezen FSIN over de mensonterende behandeling die hem ten deel valt in strafkamp IK-6, dat berucht is om zijn martelmethodes. In de zaal zitten vier Russische en twee buitenlandse journalisten.

Enkele seconden lopen zonder handen op de rug: vijf dagen isoleer. Knoopje los: drie dagen

De 46-jarige Navalny mag niet bij de zitting aanwezig zijn. Hij moet in het strafkamp blijven in het aanpalende dorp Melechovo, waarheen hij dit voorjaar werd overgeplaatst om een negenjarige straf uit te zitten wegens „fraude en minachting voor het hof”. De straf is volgens zijn medestanders door president Poetin persoonlijk bevolen om diens belangrijkste binnenlandse tegenstander het zwijgen op te leggen.

Dat laatste is nog niet gelukt, zo blijkt op deze eerste decemberdag. Na zijn overplaatsing, deze zomer vanuit een kamp in het naburige Pokrov, werd Navalny te werk gesteld. Sindsdien zit hij zeven uur per dag op een laag krukje achter een naaimachine. Dat is geen houding die zijn lange lijf verdraagt, noch wat de veiligheidsvoorschriften van het FSIN dicteren. „De werkplek van een naaister (sic) moet zijn uitgerust met een bureaustoel met verstelbare rugleuning”, klonk Navalny’s verweer.

Lees ook deze reportage van vorig jaar: ‘Strafkamp Navalny is gericht op breken van gevangenen’

Vakbond

Om niet alleen zijn eigen arbeidsomstandigheden, maar ook die van zijn medegevangenen te verbeteren, besloot de getergde politicus in augustus een vakbond op te richten voor gevangenen, die hij Promzona noemde. „Het Kremlin wil dat zijn Goelag bestaat uit stille slaven. En daar kom ik! In plaats van te smeken om gratie, eis ik naleving van de wet”, schreef hij half augustus op Twitter. Zoals te verwachten werd het vermetele initiatief door de gevangenisleiding meteen de kop in gedrukt en daarmee begon voor de politicus een martelgang, die nog altijd aanhoudt.

Sinds zijn vakbondsinitiatief slijt Navalny zijn dagen in de ShIZO, de zwaarste vorm van isolatie die het Russische strafsysteem kent. Gevangenen mogen geen eten of persoonlijke spullen meebrengen, slechts een uur per dag lezen of schrijven en de brits aan de muur wordt overdag opgehaald, zodat uitrusten onmogelijk is. „Het is een ongeventileerd hondenhok van 2,5 bij 3 meter, waar zelfs de spinnenwebben nooit bewegen. Meestal is het er vochtig en koud, maar de laatste tijd is het juist bloedheet. ’s Nachts voel je je als een vis op het droge, happend naar adem”, omschreef hij zijn cel vorige maand op Instagram.

In plaats van te smeken om gratie, eis ik naleving van de wet

Vanwege de wettelijke maximumduur van vijftien dagen voor verblijf in de ShIZO, hebben de bewaarders van IK-6 een trucje bedacht. Zodra Navalny’s tijd in isolatie erop zit, wordt een nieuwe overtreding bedacht om hem nog diezelfde dag opnieuw op te sluiten.

Op 12 augustus, een dag nadat hij zijn vakbondsplan wereldkundig maakte, zag een opmerkzame bewaker dat de knoopjes van zijn – te kleine – gevangenispak niet tot bovenaan gesloten waren: drie dagen isoleer. Een week later had hij enkele seconden zijn handen niet op de rug tijdens het lopen: vijf dagen isoleer. Citeren van een uitspraak van het Europese Mensenrechtenhof: eenentwintig dagen. Weigering een hek te wassen („verven, dat snap ik nog, maar wassen is bullshit”): veertien dagen. Niet opruimen van de binnenplaats: zeven dagen.

Eind november, toen het kwik al flink onder nul zakte kreeg hij als enige in het kamp geen winterschoenen. In de rechtbank wordt duidelijk dat Navalny, vlak voor aanvang van de zitting, opnieuw voor elf dagen naar de isoleer moet, omdat een bewaker hem om vijf uur ’s ochtends zonder overjas had gezien.

Sarcasme

Hoewel de eindeloze treiteringen erop gericht zijn gevangenen psychisch en fysiek te breken, lijken ze de koppige Navalny alleen maar vastberadener te maken. „Ik ga het niet verbloemen, eenzame opsluiting is een hel, er is werkelijk niets prettigs aan. Maar er zijn belangrijkere dingen in het leven dan comfort. Het maakt me niet uit hoe lang ik hier moet zitten. Ik zal mijn idealen, en mijn medestanders, niet verraden”, liet de politicus weten.

Ook tijdens deze zitting blijkt: voor iemand die nu al 78 dagen onafgebroken doorbrengt in een kale cel van 3,5 bij 2 meter, maakt de gevangene een buitengewoon strijdvaardige indruk. Met hetzelfde snerpende sarcasme, dat hem internationale roem bracht, werpt hij de rechter via het scherm de ene na de andere inconsistentie in de rechtsgang voor de voeten.

„Edelachtbare! Wat is dit voor lariekoek?! Er zijn in Rusland 322.000 gedetineerden, waarvan het overgrote merendeel arbeid verricht. Dat zijn er meer dan meewerkten aan de piramides in Egypte! Ik wil deze moderne slavernij opheffen, maar sinds ik deze kwestie heb opgeworpen kom ik de isoleercel niet meer uit!”, roept hij, driftig bladerend door de papieren voor hem op het tafeltje. „Iedereen weet dat er aan gevangenen in Rusland veel geld wordt verdiend. Maar ik heb niet eens het recht om iets te weten te komen!”

De jonge rechter krimpt ineen. Zijn woorden zijn amper nog te horen, maar hij houdt zich op de vlakte. Niet híj bepaalt de gang van zaken, maar zijn meerderen die op hun beurt handelen op instructie van het Kremlin. Die zijn het juridische steekspel nog lang niet beu. Navalny hangt een nieuwe gevangenisstraf boven het hoofd van dertig jaar wegens het „oproepen tot en financieren van terrorisme en extremisme” en het „rehabiliteren van nazisme”. Dat laatste wegens een opmerking van zijn – in 2019 het land uit gevluchte – rechterhand Leonid Volkov, die in Navalny’s YouTube-programma Populaire Politiek stelde dat „[generaal] Stauffenberg gelijk had toen hij Hitler wilde vermoorden”.

Hoe eenzaam hij ook is, Navalny staat er niet alleen voor. Vanuit het buitenland houden zijn vrouw Joelia en zijn team van medewerkers de internationale aandacht vast. In de rechtszaal wordt hij bijgestaan door advocaten Vadim Kobzev en Olga Michailova. Zij zijn de enigen met wie contact – sporadisch en achter glas – is toegestaan. Maar ook dat recht wordt door de gevangenisautoriteiten steeds verder ingeperkt. Het uitwisselen van documenten is inmiddels verboden. In september werd het raam van de bezoekkamer afgedekt met dun folie, zodat Navalny zijn advocaten niet meer kan zien en documenten onleesbaar worden. Nu moeten Navalny’s boodschappen, waarmee zijn sociale media zich blijven vullen, mondeling worden overgebracht. Zo sluit het Kremlin hem steeds verder van de wereld af, in de hoop dat de wereld hem vergeet.

Omwille van hun eigen veiligheid spreken de twee advocaten nauwelijks nog met journalisten over Navalny’s toestand. Zeker sinds veiligheidsdienst FSB afgelopen week een nieuwe reeks censuur-regels bekrachtigde, die informatie-uitwisseling met de pers nog risicovoller maakt. Aangeklampt na de zitting, wil Michailova toch iets kwijt over Navalny’s strategie om aan de lopende band klachten in te dienen. „Geen enkele gevangene durft dat, iedereen weet dat klagen alleen maar meer problemen geeft”, zegt ze. De politicus heeft weinig keus. In leven blijven en aandacht genereren is de enige oppositie die Navalny nog kan voeren.