Zijn Belgische kinderen wreder dan Nederlandse? De Vlaamse regisseur Veerle Baetens (45) moet lachen om die vraag. Maar wie kijkt naar de vele recente Belgische films die internationaal hoge ogen gooien, kan er niet omheen. Twee jaar geleden werd Un Monde voor het filmfestival van Cannes geselecteerd, een mokerslag over onbarmhartigheid op het basisschoolplein. Het Oscargenomineerde Close (2022) toonde hoe de bijzondere vriendschap tussen twee prepubers door een van hen bruusk wordt afgebroken. Met verregaande gevolgen. Afgelopen september speelde Holly in de hoofdcompetitie van het filmfestival van Venetië, over een 15-jarige gepest meisje op wie haar omgeving zaken projecteert.
En nu is er dus Baetens’ Het Smelt, geselecteerd door het prestigieuze Sundance-festival, waarin flashbacks tonen hoe de seksuele spelletjes van drie tieners tijdens een hete zomervakantie langzaam uit de hand lopen. En hoe de gebeurtenissen jaren laten het denken en doen van hoofdpersoon Eva bepalen, omdat niemand toen naar haar luisterde.
Zwijgcultuur
„Ik denk dat mensen in Nederland eerlijker zijn en de kinderen vooral mondiger dan in Vlaanderen”, beantwoordt Baetens de vraag serieuzer na haar initiële lach. „Al is dat natuurlijk een veralgemening.” Ze voegt toe dat er in Vlaanderen op dat vlak wel verandering plaatsvindt. „Door sociale media, door de vrijheden die jongeren krijgen, het geloof waar afscheid van wordt genomen.”
Baetens is in Nederland vooral bekend van haar rol als moeder van een kind met kanker in rouw-drama The Broken Circle Breakdown. Het Smelt is haar regiedebuut en gebaseerd op de gelijknamige hitroman van Lize Spit uit 2016. In Vlaanderen raakte dat boek een snaar omdat ‘de stilte van een dorp’ een belangrijk thema is, legt Baetens uit. „Een omgeving die bewust wegkijkt én kinderen niet opvolgt of geen kaders biedt.
„Er bestaat hier in Vlaanderen meer een zwijgcultuur dan bijvoorbeeld in Nederland. Dat heeft deels te maken met de invloed van de katholieke kerk vroeger en de bijbehorende schaamtecultuur; het gevoel dat bij ieder niet-uitgesproken woord iets valt te winnen en bij ieder uitgesproken woord iets te verliezen. Maar ook door de underdog-positie die in Vlaanderen vaak wordt ingenomen. Historisch gezien zijn we vaak onder de voet gelopen en overheerst door anderen. Bovendien komt dit soort gedrag volgens mij vaker voor in kleinere gemeenschappen, zoals er in Vlaanderen veel zijn. Plekken waar iedereen elkaar kent.”
Opmerkelijk genoeg spreken recente Belgische films, ondanks de vele, zeer herkenbare lokale elementen – de zwijgcultuur of de typische beenhouwers-familie in Het Smelt – een zeer internationaal publiek aan.
Baetens noemt opvallende plotelementen in haar film – de grenzen die steeds verder worden overschreden bij de kinderspelletjes, het smeltende blok ijs waarmee de volwassen Eva op pad gaat – zelf vooral „mechaniek”. Ze zijn nodig voor de structuur van haar verhaal, maar waar ze het in haar film echt over wil hebben, is veel universeler. „Voor mij gaat het over de verwoestende eenzaamheid die Eva voelt door wat er in het verleden is gebeurd. Hier in het Westen hebben we een best harde houding tegenover gevoelige en fragiele mensen. Het gaat vaak over veerkracht, over vechten en vooruitkomen in het leven. Terwijl heel veel mensen, zoals Eva, zo diep gekwetst zijn dat dat niet gaat.”
Vlaamse Ardennen
Qua beeldtaal zocht Baetens wel heel bewust naar iets wat internationaal zou aanspreken. Zo reed ze een zevental dagen met haar toenmalige art director Elsje de Bruijn, een Nederlandse, door Vlaanderen op zoek naar locaties voor haar film. „We wilden iets wat niet té Vlaams en pittoresk zou lijken, wat zij als Nederlandse beter kon beoordelen.”
Uiteindelijk belandde ze met haar Vlaamse film in de Ardennen. Baetens: „Die hebben een soort ongeschondenheid: er is zowel vrolijkheid – gekleurde huisjes hier en daar – als tristesse, door het licht daar én omdat veel verouderd is.” Maar misschien ligt de internationale aantrekking ook wel in de acteerstijl, suggereert Baetens: „Grote gevoelens en heftigheid worden niet geschuwd, tegelijkertijd blijft het redelijk ingetogen.”
Vakblad Variety merkte op dat Batens’ film erg duister is. Ook andere Belgische films die nu uitkomen zijn weinig opbeurend. „Misschien is dat omdat in België de echtheid van deze problematiek te confronterend is en we het daarom in films verwerken?”, vraagt Baetens zich retorisch af. „Ik weet het niet.”
Lees ook Jeugdtrauma en schuld die een heel leven kleuren in verfilming van ‘Het Smelt’
Ze zwakte zelf trouwens best veel heftige scènes uit het boek af, haar film had nog zwaarder kunnen zijn. Zo was de thuissituatie van de hoofdpersoon in het boek nog ellendiger en marginaler. Baetens: „In literatuur kan de hoofdpersoon zichzelf van op een afstandje beschrijven, maar als je in film de zware momenten in dit verhaal van een afstandje observeert, bestaat het gevaar dat het voyeuristisch of opwindend wordt.” Ze heeft in de flashbacks dus echt geprobeerd ervoor te zorgden dat de kijker meegaat in hoe de jonge Eva dingen ervaart. „En daarom is het begin van de film best hoopvol en warm. Bijna The Goonies-achtig. Want dat is haar situatie dan ook. Een knop die op opengaan staat. Maar ja, dan…”
‘Het Smelt’ draait vanaf 2/11 in de bioscoop.
