In deze uitverkochte opera van Philip Glass is Gandhi een tenor die blijft stralen

Satyagraha, de opera die Philip Glass in 1979 schreef in opdracht van Rotterdam, volgt geen verhaal, maar schetst in drie aktes meerdere ‘situaties’ uit het leven van Mahatma Gandhi in Zuid-Afrika. De Vlaamse Opera en Ballet zette zette het als opera-ballet coproductie in 2018 op zwevende planken in Gent, en het was gepland voor Antwerpen, ware het niet dat corona daar een stokje voor stak. Nu speelt de zang-danshybride in Antwerpen alsnog.

Zwevende planken? Het decor is sober, maar indrukwekkend: dertig bundels van staalkabels rijken van plafond tot vloer, als een soort pilaren waartussen gezongen en gedanst wordt. Die kabels kunnen de vloer optillen: zowel deels, zodat er een hellend vlak ontstaat, als helemaal, zodat de vloer horizontaal of in een diagonale hoek spectaculair meters boven de grond zweeft. Draagbare krijtborden vormen verder de enige decorstukken; er worden rollennamen, woorden en tekeningen op gekrijt. Een stel krijtborden kan een abstract huisje worden, een paar scènes later een soort hindernis baan.

Satyagraha is een minimal music opera. Geen mooie melodieën en klassieke aria’s en koren, maar lang aangehouden noten, en muziek opgebouwd uit bouwsteentjes van korte stijgende en dalende motiefjes die samen eindeloos pulserende cycli vormen. Het is een feest voor wie van tellen houdt, want spanning bouwt Glass op en af door bouwsteentjes in die cycli toe te voegen en weg te halen.

Fijne bonus

Voor de musici is het tellen, het bedacht blijven op subtiele veranderingen terwijl je je riedeltje herhaalt en herhaalt en herhaalt, en het toch samen strak en gelijk blijft spelen een flinke tour de force. Het orkest van de Vlaamse Opera en Ballet (Satyagraha heeft alleen strijkers en houtblazers) slaagt er onder leiding van Jonathan Stockhammer ontzettend goed in. Stockhammer kiest voor een rustige opbouw; in het eerste deel, dat zich op een mythisch slagveld afspeelt, houdt hij de puls nog bescheiden. Maar aldoor voert hij je sterker mee in trance. De bassen laten zich heerlijk gaan, die paar zalige momenten dat Glass ze ineens ver de diepte in laat duiken. Korte momenten van rust grijpen de violen aan om een mooie klank op te zoeken, wat voor de puls geen vereiste is, maar wel een fijne bonus.

Foto Annemie Augustijns

De ster van de productie is Stefan Cifolelli als Gandhi. Hij laat zijn heldhaftige tenor in twee uur lange noten en cyclische figuren onverminderd stralen; zelfs als hij door de dansers over het podium gesleurd, opgetild en meermaals over de kop getild wordt, of als hij zonder zekering of vangnet op de meters in de lucht getilde hellende vloer moet rondlopen. Tussen de andere zangers zitten wat grilleriger schakels, maar het koor is in krachtige vorm. Muzikaal alleen al is deze Satyagraha een lust.

Over de dans kan de recensent minder goed oordelen, maar wel zien dat regisseur en choreograaf Sidi Larbi Cherkaoui Glass’ idee van patronen intrigerend heeft vertaald naar hypnotiserende kringlopen van bewegingen. Groot, op en af de helling bijvoorbeeld, maar ook klein in flexibele armchoreografieën die op mudra’s geïnspireerd lijken; en alles vol trefzekere kracht. Zelfs als een eenling willekeurig ogende armslagen alle kanten op begint te maken, blijkt dat volgens een precies herhalend patroon te lopen, wat je pas ziet als ineens het hele dansensemble precies gelijk inhaakt. Het levert even machtige als hypnotiserende beelden op bij de toch al maximaal tranceopwekkende muziek.

https://www.youtube.com/watch?v=GhInqEMye0g

Bekijk een overzicht van onze recensies over klassiek