Ik sta voor de spiegel en zie iemand die ik beter begrijp dan eerst

De mens is het enige levende wezen dat weigert te zijn wat het is, schreef Albert Camus. Het klopt: ik ben een mens en mijn leven lang wil ik al iemand anders zijn dan wie ik ben. In willekeurig welk dorp of welke stad kijk ik naar huizen en denk ik: je zou dáár maar wonen. Mijn oog valt niet zozeer op paleizen, het zijn gewoon andere woningen dan de mijne, met andere mensen erin dan ik. Mensen met naar ik aanneem minder volle hoofden en minder gevoeligheden. Die andere levens leiden: gemakkelijkere.

Zo graag zou ik wat losser willen zijn, soepeler, zowel lichamelijk als geestelijk. Niet zo stroef, niet zo strikt, niet zo stram. Ik zou iets minder willen nadenken, iets spontaner willen zijn, onbezonnener. Desnoods een keer iets verkeerds zeggen, zonder zelfkastijding achteraf, in plaats van ieder woord steeds binnensmonds te wikken en wegen.

Meerdere malen per dag sta ik voor de spiegel en kijk. Dat doe ik al mijn hele leven en het is niet uit ijdelheid, maar omdat ik wie ik zie niet begrijp. Ik begrijp niet waarom ik ben wie ik ben, zo anders ben dan anderen. Waarom ik niet net als iedereen uit beleefdheid kan lachen als ik een grapje niet grappig vind, terwijl dat sociale interacties een stuk eenvoudiger zou maken. Ik begrijp niet waarom het bij mij midden in een gesprek ineens helemaal kan vastlopen, waardoor ik in bevroren toestand tegenover iemand kom te zitten, wat best lastig kan zijn als je, zoals ik een paar maanden geleden, live op de nationale radio wordt geïnterviewd. Ik heb geen idee waarom ik voortdurend dissocieer en een groot deel van de dag helemaal niet op de plek ben waar ik ben. Ik begrijp niet waarom ik door iets heel kleins, laten we zeggen een zakje geraspte kaas dat ik niet openkrijg, zo boos kan worden dat ik linea recta naar de kaasfabriek wil rijden om de directeur van zijn stoel te trekken en aan een touw achter mijn auto te binden en dan met piepende banden door de stad te scheuren tot er niets meer van die vuile hond overschiet dan een bloedige, gebutste romp. Dat is een naar beeld, maar ik moet het schetsen omdat u anders denkt: het valt allemaal wel mee, ik krijg verpakkingen ook wel eens niet open.

Sinds ik de diagnose autismespectrumstoornis heb gekregen, begrijp ik wie ik zie in de spiegel nog steeds niet heel goed, maar wel beter dan ik deed. Een besef dat begint te komen is dat het niet zozeer mijn schuld is dat ik de wereld vaak niet begrijp, en omgekeerd. Dat ik niet schmier als ik zeg me een marsmannetje tussen de aardbewoners te voelen. Als ik niet uit beleefdheid om een grapje lach is dat niet onaardig bedoeld, ik kán gewoon niet faken. Midden in een radio-interview bevriezen doe ik niet voor de lol. Gewelddadige fantasieën die ik heb zijn niet echt, ik wil mensen bovendien helemaal geen kwaad doen. Het enige is dat ik het soms gewoon niet trek als ik een verpakking niet openkrijg en dan razend kan worden, zeker als er staat: ‘Gemakkelijk te openen’.

‘Lekker bakken’, meer voor een rollade

Veel vrienden van mij leven ‘vanuit hun gevoel’. Als de zon doorbreekt doen ze hun ogen dicht en genieten ze van de stralen. Als ze iemand zien lachen, lachen ze mee. Dat gaat vanzelf. Zijn ze verliefd, dan hebben ze kriebeltjes in de buik en giechelen ze als een bleue puber. Is er iemand dood, dan stromen de tranen over hun wangen. Ik doe dat soort dingen allemaal niet. Als de zon doorbreekt moet ik wennen aan de verandering van het licht. Ik geniet uiteindelijk wel, maar het duurt even en ik ben er ook relatief snel klaar mee. ‘Lekker bakken’ vind ik meer iets voor rollade. En als ik iemand zie lachen denk ik: hij heeft plezier, prima. Meelachen komt niet in me op, omdat ik geen idee heb waarom hij zo in zijn sas is. Misschien wel om iets heel ongepasts, daar wil ik mezelf dan toch niet mee associëren. Als ik kriebeltjes in de buik heb, denk ik: misschien heb ik iets verkeerds gegeten. Hoor ik van iemands overlijden, dan ga ik vragen stellen: wanneer is hij overleden? Waaraan precies? Wanneer is de begrafenis?

Liever zou ik iemand anders zijn, iemand die wél onbevangen van zonlicht kan genieten. Iemand die wel uit beleefdheid met grapjes meelacht, omdat dat gewoon is wat je doet. Die wel spontaan verliefd wordt en helemaal breekt als iemand dood is, maar ik heb dat soort gedrag gewoon niet in huis. Mensen zetten soms kanttekeningen bij mijn diagnose door te benadrukken dat ik toch 49 jaar lang prima heb gefunctioneerd, maar wat ze bedoelen is dat ik mijn autisme 49 jaar lang heb weten te camoufleren. Zo lang mogelijk heb ik geprobeerd te doen alsof en nu kan ik het niet meer. Ik kan niet meer. En stoppen met doen alsof maakt mijn leven niet bepaald makkelijker, maar wel eerlijker. Als ik nu in de spiegel kijk kan ik echt proberen samen te vallen met de bekekene, want ik ben ik.

Soms lijkt het alsof ik sinds ik weet dat ik autisme heb steeds autistischer word, maar het is het tegenovergestelde: ik word steeds minder wie ik níét ben. Ik vind feestjes ingewikkeld, dus die laat ik als het even kan aan me voorbij gaan. Een museum bezoek ik tegenwoordig tijdens de ‘prikkelarme uren’, iets wat ik vroeger aanstellerij zou hebben gevonden. In de supermarkt heb ik oordoppen in, zodat ik verschoond blijf van achtergrondmuziek en handscangebliep en gemiep over of iemand gewone spinazie zal nemen of spinazie à la crème. Verder ben ik aan het experimenteren met oogcontact beperken. Dat vind ik normaal gesproken onbeleefd, maar het is voor mij zoveel fijner om niet tegelijkertijd te hoeven praten, luisteren én kijken. Daarom voer ik de beste gesprekken wandelend, in de auto of in het aardeduister. Soms vind ik het wel fijn om iemand eens goed te bekijken, maar dan graag zwijgend en dat wordt dan weer een heel ding, want mensen vinden stiltes ongemakkelijk. Ik niet: mijn lievelingsgeluid is ontbrekend geluid.