IDFA-eregast brandt van activistisch vuur

Kunstenaar Nan Goldin had vooraf wel reserve bij een portret door Laura Poitras, bekende ze in september de filmpers in Venetië. „Ik heb geen staatsgeheimen te delen, ben ik wel belangrijk genoeg?”

In het politiek getinte oeuvre van Laura Poitras is All The Beauty and the Bloodshed uniek, want erg persoonlijk. De Amerikaanse fillmmaker, dit jaar eregast van IDFA, werd in 1964 geboren in een rijke techneutenfamilie in Boston. Ze werkte jaren als kok in het chique restaurant L’Espalier in Boston voor ze gefascineerd raakte door film. In 2003 maakte ze haar debuut met de bekroonde documentaireFlag Wars over gentrificatie: witte gay-stellen trekken in een vervallen zwarte wijk in Columbus, Ohio.

Toch lijkt dat soort sociologie haar minder te boeien dan politiek. Poitras filmt activistisch, laat doorgaans maar één kant aan het woord. Zo maakt All the Beauty and the Bloodshed geen ruimte voor tegenwerpingen van musea of farmaceuten. „Dan krijg je alleen spin. Dat boeit me niet”, zegt Poitras.

Lees ook het interview met Poitras: „Er is een toxisch systeem ontstaan waarbij je bloedgeld in musea wit kan wassen”

Slepende procedure

Haar grote verhaal was lange tijd de tot de tanden bewapende, interventionistische Amerikaanse surveillancestaat van na 9/11. InMy Country, My Country (2006) volgde ze in Irak de politieke campagne van een arts, The Oath (2010) ging over de ‘war on terror’. Poitras zelf werd jarenlang stelselmatig onderzocht, gefouilleerd en ondervraagd op vliegvelden. Haar telefoons en laptops werden in beslag genomen. Na een slepende procedure ontdekte Poitras in 2017 dat de Amerikaanse overheid haar inschaalde op het hoogste terroristische dreigingsniveau – een militair zou namelijk hebben gezien dat een witte vrouw een hinderlaag in Bagdad filmde, Poitras was die dag in die wijk. Die verdenking volstond om staatsvijand te zijn, zonder enig bewijs, ondervraging of notificatie.

Dat stelselmatig lastigvallen bezorgde Poitras ook een zeer interessante vriend. Klokkenluider Edward Snowden zocht via versleutelde mail contact met haar. In 2013 begeleidde ze samen met journalist Glenn Greenwald de overdracht van zijn datafiles over grenzeloze surveillance van het National Security Agency (NSA) aan de wereldpers. Fly on the wall-verslag Citizenfour won in 2015 een Oscar.

Bij opvolger Risk in 2016 – over het belang van encryptie – liep veel mis. Poitras raakte gebrouilleerd met Julian Assange van WikiLeaks, die razend was omdat ze zijn seksistische quotes over een ‘lesbisch complot’ – twee Zweedse vrouwen betichtten hem van seksueel wangedrag – niet wegknipte. Jacob Appelbaum van versleutelingsproject Tor, een tweede held van Risk met wie Poitras een korte affaire had, raakte in opspraak wegens onder meer een groepsverkrachting. Ze monteerde een nieuwe versie van Risk, met meer aandacht voor seksueel misbruik.

Lees ook: Gouden Leeuw voor documentaire over strijd tegen opiatenfamilie Sackler

Kamp verdeeld

Haar kamp raakte ook elders verdeeld. Met Glenn Greenwald en tientallen miljoenen dollars van eBay-miljardair Pierre Omidyar richtte Poitras in 2015 mediabedrijf First Look Media op. Vlaggenschip was The Intercept, dat zich toelegde op datajournalistiek, klokkenluiders en lekken. Poitras richtte zich op de productie van baanbrekende documentaires.

In november 2021 werd ze ontslagen; in The New York Times had ze zich kritisch uitgelaten over de amateuristische wijze waarop klokkenluider Reality Winner was beschermd. Haar oude strijdmakker Greenwald was toen al weg: als oud-linkse strijder tegen ongelijkheid en de ‘nationale veiligheidsstaat’ kreeg hij ruzie met een ‘woke’ smaldeel dat identiteitspolitiek en Rusland belangrijker vond. Bij Fox’ Tucker Carlson nam Geenwald het op voor Trump in diens „strijd tegen de deep state”.

Zo worden de kaarten ter linkerzijde opnieuw geschud; Laura Poitras lijkt er even klaar mee. Julian Assange vindt ze nog steeds van groot historisch belang, vertelt ze me in Venetië. „Als ze hem aan de VS uitleveren wegens journalistiek is dat een ramp. Dan mogen ze mij ook arresteren. Hebt u de Amerikaanse Espionage Act gelezen? Daar is geen verweer tegen. Angstwekkend.” Dat zo’n proces een testcase is om die wet te toetsen aan de grondwet wil er bij haar niet in. „Er gaat een verhaal dat de CIA Assange wilde ontvoeren, er waren gesprekken om hem te vermoorden.”

All the Beauty and the Bloodshed lijkt een welkome vakantie buiten het politieke mijnenveld. Maar het heilige vuur is niet geblust bij Laura Poitras.