Huisdieren en vuurwerk: zo maak je het voor hen een zo rustig mogelijke jaarwisseling

Menig poezen-, honden- en paardeneigenaar weet hoe ellendig Oud en Nieuw kan zijn. Op de knieën om te proberen de katten onder de bank gerust te stellen. Een feestje overslaan om de angstige dieren niet alleen te hoeven laten. Of een beest uit pure ellende opsluiten in een donkere badkamer.

Op de laatste dag van het jaar zal het nodige geknal te horen zijn, de strengere vuurwerkregels ten spijt. Wat kun je doen om een angstig huisdier zo rustig mogelijk het nieuwe jaar in te loodsen? NRC sprak daarover de afgelopen jaren met dierenartsen en keek mee met gedragstrainingen. Daaruit destilleerden we voor deze gids de belangrijkste inzichten, aangevuld met adviezen van Claudia Vinke en Machteld van Dierendonck, gedragsbiologen van de faculteit Diergeneeskunde van de Universiteit Utrecht.

1 Wat maakt vuurwerk spannend voor dieren?

Reageren op harde geluiden zit bij dieren in hun natuur, wellicht dreigt er namelijk wel gevaar. En door hun goede gehoor komen vuurwerkgeluiden bij honden, katten en paarden een stuk harder binnen dan bij ons. Waar wij de knallen en lichtflitsen bovendien in een context kunnen plaatsen, worden dieren erdoor overvallen en missen zij het besef dat er ook weer een einde aan komt.

Zo’n 60 procent van de honden en katten heeft vuurwerkangst, vertelt gedragsbioloog Claudia Vinke. Een klein deel ondervindt zelfs langdurige gevolgen. In haar praktijk ziet Vinke dieren die na een traumatisch verlopen Oud en Nieuw maanden, soms zelfs jaren niet naar buiten durven. Ook voor veel paarden is het een zware nacht. Hoeveel van hen angst ervaart, durft Machteld van Dierendonck, gespecialiseerd in paardengedrag, niet te zeggen, maar „het zijn er meer dan eigenaren vaak denken”.

2 Heeft het ene dier meer last van vuurwerk dan de ander?

Eind 2017 liet de Dierenbescherming onderzoek doen onder dierenbaasjes. Uit de resultaten bleek dat vooral katteneigenaren tekenen van angst bij hun huisdier zien als er vuurwerk wordt afgestoken. Ruim 75 procent van de katten is bang voor vuurwerk volgens de respondenten. Bij honden gaat het om zo’n 64 procent, bij konijnen rond de 44 procent.

Bij honden spelen ras en ervaring een rol, legde hondengedragstrainer Nelly Booij eerder uit in NRC. Jachthonden bijvoorbeeld kijken vaak niet op van een knal meer of minder. En een puppy die in de eerste drie maanden van zijn leven geleidelijk aan geluid heeft leren wennen, is ook minder gevoelig. Daarnaast bepalen ervaringen uit het verleden hoe een dier nú reageert. Liep een kat eerder onverschrokken op straat en knalde er een rotje in zijn buurt? Dan kan het goed zijn dat het dier daarna angstiger reageert op hard geluid. Ook bij paarden zijn onderling verschillen te zien, het ene ras is ‘koeler’ dan het ander.

3 Kun je je hond nog uitlaten?

Vroeg of laat moet je er toch aan geloven. Een strategische uitlaatplek kiezen scheelt al een hoop. „Maak ‘s middags een lange strandwandeling, of loop door het bos, daar wordt minder vuurwerk afgestoken”, adviseert gedragsbioloog Claudia Vinke. Bijkomend voordeel is dat je een hond daar flink moe kan maken. „Als ze slapen krijgen ze minder mee.”

Heb je geen mogelijkheid om je hond naar een rustige plek te brengen, dan kun je zorgen voor een prettige omgeving thuis. Dwing een hond niet om de hoek om te gaan als hij dat niet wil. Houd de uitlaatmomenten kort en benoem dat expliciet. Vinke: „Tel bijvoorbeeld tot tien en ga dan weer naar binnen. Compenseer het ‘leed’ van buiten vervolgens met spelletjes en voedsel als je weer binnen bent.”

4 Is het slim om paarden die buiten staan, binnen te halen?

Dat hangt ervan af waar je woont. Het voordeel van een weide is dat paarden kunnen bewegen en op die manier stress kwijt kunnen. Woon je in een rustige omgeving, waar weinig vuurwerk afgestoken wordt, dan kun je dieren die dat gewend zijn, mogelijk wel buiten laten staan. In alle andere gevallen is het meestal beter om ze zodra het donker wordt in een veilige stal te zetten waar ze elkaar kunnen zien, vindt Van Dierendonck. Zo voorkom je dat paarden in geval van paniek door de omheining rennen en op straat terechtkomen. Van Dierendonck geeft mee dat het belangrijk is om paarden die niet gewend zijn op stal te staan van tevoren al eens binnen te zetten, zodat ze de situatie kennen.

Is het na de jaarwisseling weer rustiger op straat, dan is het fijn als een paard alsnog de benen kan strekken, zegt Van Dierendonck. Gestresste dieren maken veel suikers aan om snel te kunnen reageren. Rennen of rollen in de paddock verbruikt de suikers en daarmee verdwijnen de effecten van stress.

5 Straffen, belonen, geruststellen: hoe gedraag je je als eigenaar tijdens Oud en Nieuw?

Als baasje beïnvloed je het gedrag van je dier. Drie tips om je huisdier een vertrouwd gevoel te geven.

Doe alsof er niets aan de hand is

Dat geldt voor alle diersoorten. Straffen voor een angstige reactie heeft geen zin. Uitgebreid troosten werkt ook averechts. De truc is om er geen drama van te maken. Negeer de knallen en doe wat je normaal doet, adviseert Vinke. „Kijk bijvoorbeeld samen televisie met je hond.” Aaien en geruststellen mag, maar trek een huisdier niet onder het bed vandaan en laat uitgebreid knuffelen achterwege. „Er als eigenaar zijn en praten is steun genoeg.” Katten zoeken vaak zelf een veilige plek op. Het is goed om te beseffen dat dat niet altijd bij jou als baasje is.

Leid je dier af

Afleiding is het beste middel tegen vuurwerkangst, schreef NRC al eens. Speel met een hond of kat om de focus te verleggen of geef ze een kauwstaaf. Al heeft dat bij echt angstige dieren vaak geen zin meer. Ook kun je het avondeten uitstellen of in porties geven, zodat het dier zich daarop concentreert. Voor paardeneigenaren heeft Van Dierendonck nog een gouden tip: „Ik geef winterwortels vlak na middernacht. Dat vinden ze lekker. Het kraakt goed bij het eten en dringt ander lawaai naar de achtergrond.” Bovendien werkt het geluid van andere kauwende paarden kalmerend.

Controleer de chipregistratie van je hond of kat, voor het geval dat

Een advies van de Dierenbescherming: controleer of de chipregistratie van je hond of kat up-to-date is. Breekt je hond los of loopt je kat weg, dan is het thuisadres bekend. Dat kan bijvoorbeeld via deze chipzoekmachine.

6 Hoe richt je de omgeving zo fijn mogelijk in?

Voor dieren die binnenzitten: zet radio of tv aan en doe de gordijnen dicht om knallen en lichtflitsen buiten te sluiten. Verder houden huisdieren van een goede schuilplek. Hoe die eruitziet, verschilt per diersoort. Vinke adviseert een bench met een deken erover voor de hond en een aantal dozen voor de kat. Als het zover is, geeft het dier zelf aan waar het zich prettig voelt. Laat het daar blijven en maak de plek eventueel extra comfortabel met een kleed.

Dierenarts Hanneke van Stee adviseerde eerder in NRC om zeer angstige katten op te sluiten in een kleine, bekende kamer. Bij vogels helpt een doek over de kooi om ze rustig te krijgen of houden.

Zet het hok van knaagdieren als muizen, ratten, cavia’s en konijnen op een rustige plek, weg van het raam. Een buitenhok kun je binnenzetten. Maar Vinke waarschuwt dat het verschil in temperatuur voor buitendieren te groot kan zijn als je ze in huis haalt. Kies bij gebrek aan een schuur of garage voor een plekje in de hal, waar het koeler is dan de woonkamer.

In de paardenstal kun je de radio aanzetten en het licht binnen en buiten aanzetten, zodat het contrast met de lichtflitsen en knallen minder groot is. Ook hierbij is het goed de dieren hier aan te laten wennen. Paarden kunnen steun en rust bij elkaar vinden. Ook zijn er voor heel gevoelige dieren speciale oordoppen verkrijgbaar. Van Dierendonck: „Probeer dit een paar keer uit voor 31 december, zodat het normaal wordt voor je paard. Met een pantykous eromheen krijg je ze ook weer makkelijk uit het oor.”

7 Helpt een pilletje tegen vuurwerkangst?

Wetenschapsredacteur Wim Köhler sloeg er een aantal jaar geleden de wetenschappelijke literatuur op na. Het versuffende middel dexmedetomidine kalmeerde 72 procent van de honden die meededen aan een onderzoek goed tot uitstekend. Volgens de dierenarts die Köhler sprak, werkt het middel, maar is het duurder dan de pillen die hij en zijn collega’s meestal voorschrijven: alprazolam, een valiumachtig middel.

Voor honden zijn angstremmers met acepromazine een áfrader. Daarvan is bekend dat het wel de spieren verslapt, maar de gevoeligheid voor geluid juist verhoogt en de angst niet wegneemt. Angstgevoelens kunnen juist verergeren als een dier zich niet kan bewegen. Angstremmende voedingssupplementen verklaarde de geraadpleegde dierenarts overigens onwerkzaam.

Volgens Van Dierendonck kunnen sedatieve middelen bij paarden in extreme gevallen uitkomst bieden. Het effect dat acepromazine heeft op honden is bij paarden niet aangetoond. Van Dierendonck is er voorzichtig mee, maar raadt het middel voor deze dieren niet bij voorbaat af.

8 Hebben feromonen zin bij bange huisdieren?

In 2015 onderzochten wetenschappers of een halsband die feromonen afgeeft honden met vuurwerkangst helpt. Het ging om een stof die zogende moederhonden uitscheiden, waar puppy’s een rustig en vertrouwd gevoel van krijgen. Op het onderzoek was een en ander aan te merken en ook de conclusies waren niet echt hoopgevend: de band kan „een mogelijk voordeel” hebben in de thuissituatie, volgens de onderzoekers.

Ook Vinke is van mening dat feromonen – die je overigens ook in een verdamper én voor katten kunt kopen – niet de heilige graal zijn. Of het werkt voor jouw hond of kat is een kwestie van uitproberen. Bij paarden ziet Van Dierendonck vergelijkbare effecten als de feromonengel op het neusslijmvlies wordt gesmeerd. „Je lijkt zo de scherpe randjes eraf te halen.”

9 Zijn er vuurwerkvrije plekken?

Twaalf gemeenten, waaronder Rotterdam, Amsterdam, Nijmegen, Haarlem en Apeldoorn, hebben komende jaarwisseling een algeheel vuurwerkverbod, in andere steden zijn vuurwerkvrije zones. Waar deze zijn, is te vinden op de website van desbetreffende gemeentes. Voor huisdiereneigenaren die daar niet wonen, is een vuurwerkvrij vakantiepark wellicht een alternatief.

Lees ook: Ook vogels raken ernstig verschrikt van vuurwerk. En die verstoring werkt langer door dan alleen op Oudejaarsavond.