De onbegrijpelijke memes van Gen Z: ironie als copingmechanisme

Al maandenlang deelt het invloedrijke account @Joan.of.arca obsessief plaatjes van herten met de 160.000 volgers op Instagram. „Over vier dagen verander ik in een hert”, staat bij een foto van een babyhertje. Gezien de 22.000 vind-ik-leuks die het in maart 2022 kreeg, sloeg de meme goed aan bij het publiek, grotendeels tieners en twintigers. Toen de 21-jarige Sophie Browning uit Brooklyn, eigenaar van het account, een jaar later haar volgers om een verklaring hiervoor vroeg, werd ze niet veel wijzer. De meeste reacties waren iets in de trant van: „Omdat ik over vier dagen verander in een hert.” Die absurditeit fascineerde haar.

„Ik begrijp zelf nog steeds niet waarom mensen er zo dol op zijn”, vertelt Browning via dm (direct message). „Maar ik hou zelf van het idee om in een hert te veranderen en zo te ontsnappen aan de stress die de realiteit met zich meebrengt.” Ondanks de onbegrijpelijkheid ervan voelen jongeren zich toch vaak geïnspireerd door haar plaatjes. Ze reageren dat ze „zo waar” zijn, en dat de memes over hen gaan.

Voor Browning dient haar account als een copingmechanisme. Ze gebruikt het om haar zorgen over de wereld te uiten, zegt ze. „Het is geruststellend als ik zie dat mensen mijn berichten delen en erop reageren, dat ik niet de enige ben die zich zorgen maakt over de toekomst.”

Een digitale rondvaart langs meme-accounts van en voor Generatie Z voelt voor de buitenstaander snel als een koortsdroom. De grens tussen ironie en oprechtheid is vaak lastig te vinden in de internethumor van Gen Z. Diverse subgroepen hebben een eigen soort humor ontwikkeld met grappige memes die elkaar telkens overtreffen in hun onbegrijpelijkheid voor anderen. Memes zijn culturele informatiedragers die voortdurend gereproduceerd worden, evolueren, muteren en zo overleven. Het zijn plaatjes, video’s, gifjes, grappen waar iedereen een eigen draai aan kan geven of iets aan kan toevoegen. De geheime formule van een meme is, zoals ook voor een normale grap geldt, dat die verrassend moet zijn. Maar hoe blijft Generatie Z verrassen in een tijd waarin bijna alles al gezegd en gedaan is op het internet?

Post-ironie

Een dominante stijl van humor op dit moment is wat meme-onderzoekers ‘post-ironie’ noemen, een terugkeer van het ironische naar het oprechte. „De pijn die je hebt gevoeld, staat niet in verhouding tot de blijdschap die eraan komt”, staat ernstig op een klassiek ‘boomerplaatje’. Het is van korrelige kwaliteit, en doordat het onhandig is bijgesneden, valt het wazige lettertype weg en ziet het geheel eruit alsof iemand worstelde met de technologie.

Erg herkenbaar voor een Gen Z’er, die het plaatje zo van oma of opa had kunnen ontvangen via WhatsApp – een lief gebaar in een ongemakkelijke uitvoering. Het plaatje is doorgeplaatst op het populaire Instagram-account @scenequeenmememachine, dat bijna 150.000 volgers heeft.

‘Meta-memes’ gaan om de verwarring

In 2019 zou dit plaatje nog ironisch gedeeld zijn door jongeren op Reddit, om oudere mensen belachelijk te maken. Maar nu is het serieus bedoeld. De eigenaar van het account, de 19-jarige Bosnische Ema Memić, laat weten dat het plaatje haar diep heeft geraakt en haar heeft gemotiveerd om door te gaan met het cureren en delen van memes die gaan over de dingen die zij meemaakt. Generatie Z wordt gebombardeerd met informatie die constant aandacht vraagt. En daardoor voelen de crises in de wereld dichtbij. Ema Memić zegt dat de lockdowns en de hoge inflatie een belangrijke invloed hebben op haar memes. „Veel van mijn berichten zijn gebaseerd op existentiële vragen zoals wat nog het nut is van het leven.” Met berichten zoekt ze verbinding met andere jongeren die lijken te snakken naar geruststellende berichtjes met relativerende humor. Als die niet werken, nemen ze afstand van de werkelijkheid. In ‘meta-memes’ staat geen boodschap centraal, maar verwarring. Hoe verwarrender de meme, hoe geslaagder. Bij meta-ironische grapjes stapelen de lagen ironie zich op en is op een gegeven moment amper nog duidelijk wat de boodschap is. Wie de memes ziet, wordt gevraagd om er zijn eigen interpretatie van te geven en kan er alle kanten mee op, of geen een.

Hoofd in gasoven

„RIP Sylvia Plath. Je zou dol zijn geweest op de airfryer”, staat op een foto van de Amerikaanse schrijfster, die in 1963 op dertigjarige leeftijd een einde maakte aan haar leven door haar hoofd in een gasoven te steken. Deze meme kreeg op het account @scenequeenmememachine bijna 16.000 likes. Maakt dit plaatje een decennium oude Facebook-trend belachelijk waarbij millennials fantaseerden over hoe historische figuren zouden hebben genoten van de hedendaagse technologie? Of zou het kunnen dat dit een morbide grapje is over de dood van Sylvia Plath? Misschien gaat het gewoon over een schrijfster die gezonde patatjes uit de heteluchtoven lekker had gevonden.

Het plaatje roept vele vragen op bij de meme-consument – en is precies daardoor succesvol. Voor het overprikkelde brein van Generatie Z kan ironie een copingmechanisme zijn. Of het is gewoon een manier om gedeelde humor te vinden in absurde tijden.