Hoe influencer-president Bukele zijn El Salvador (en de rest van Latijns-Amerika) betovert

Niet de kiesraad, maar Nayib Bukele zelf meldde zondagavond wat heel El Salvador al verwachtte: de president zal het Midden-Amerikaanse land nog eens vijf jaar regeren. Bukele (42) wachtte de uitslagen niet af en meldde twee uur na het sluiten van de stembussen per tweet dat hij „volgens onze cijfers” met 85 procent van de stemmen herkozen zou zijn. Zijn partij Nuevas Ideas zou 58 van de 60 zetels veroverd hebben in de assemblee.

Iets voor half elf ’s avonds verscheen Bukele met zijn vrouw op het balkon van het nationale paleis om zich te laten toejuichen door de volksmenigte op het plein onder hen. Nadat It’s the End of the World as We Know It van de Amerikaanse band R.E.M. had geklonken, hield Bukele een overwinningstoespraak. Hij stelde dat „het Salvadoraanse volk heeft gesproken: we willen doorgaan op de ingeslagen weg”.

De site van de kiesraad was enkele minuten eerder gestopt met het doorgeven van de voorlopige tellingen. Over uitslag, opkomst of het aantal uitgebrachte ongeldige of blanco stemmen was ook maandag weinig bekend. Ondertussen stroomden de buitenlandse felicitaties al binnen.

Dat Bukele wegkomt met deze schimmige gang van zaken, illustreert zijn populariteit in eigen land en in de rest van Latijns-Amerika. Sinds hij korte metten maakte met het bendegeweld in wat jarenlang ‘de moordhoofdstad van de wereld’ heette, ziet het continent hem als lichtend voorbeeld. Van Argentinië tot Guatemala zeggen burgers „iemand als Bukele” te willen en beloven politici zijn aanpak te kopiëren en bendeleden ook massaal op te gaan sluiten.

Bitcoins en terreurgevangenis

Bukele is ’s werelds eerste influencer-president. Wereldwijd oogstte hij de sympathie van cryptofans door de bitcoin als wettig betaalmiddel in te voeren. Regelmatig laat zijn regering bekende artiesten of voetballers invliegen, opdat ze via sociale media de transformatie van het land prijzen. Menig krant drukte in 2020 de foto’s af die zijn kantoor verspreidde van de duizenden halfnaakte en zwaar getatoeëerde bendeleden die dicht opeengepakt een nieuwe ‘terroristengevangenis’ werden ingedreven.

Zijn pr-talent ontwikkelde Bukele al voor hij de politiek in ging. Hij groeide op in een welvarend Palestijns-Salvadoraans gezin als vijfde kind van een polygame vader die tien kinderen verwekte bij meerdere echtgenotes. Aanvankelijk verkocht hij Yamaha-motorfietsen, later ging hij aan de slag in vaders reclamebureau en leidde hij campagnes voor de FMLN, de oud-guerrillabeweging en inmiddels weggevaagde linkse partij van El Salvador.

Voor die partij werd hij in 2012 gekozen als burgemeester van Nuevo Cuscatlán, een villastadje aan de rand van hoofdstad San Salvador. Als jonge dertiger met een vlotte presentatie (perfect getrimd baardje, honkbalpetje, leren jas boven jeans) maakte hij naam door fors te investeren in publieke werken. Dit was mogelijk omdat „er geld genoeg is, wanneer er niet gejat wordt”, aldus zijn slogan. In werkelijkheid verdriedubbelde onder hem de gemeentelijke schuldenberg.

Met zijn imago van schoon en daadkrachtig bestuurder veroverde hij drie jaar later het burgemeesterschap van San Salvador en nog eens vier jaar later het presidentschap. Hierna vaagde hij het tweepartijenstelsel weg: zijn partij veroverde de assemblee en kaapte ook de rechterlijke macht. Dat zes grondwetsartikelen een tweede ambtstermijn verbieden, vormde daarom geen beletsel.

Bibliotheek gebouwd door China

Bukeles greep op het land heeft ook geopolitieke gevolgen. Hij zet zich af tegen de VS en zoekt toenadering tot China. Onder zijn bewind besloot El Salvador niet langer Taiwan te erkennen – tot vreugde van Beijing. Dat leverde tijdens de pandemie snel coronavaccins, en eind 2023 ging in het historische centrum van San Salvador een nieuwe Nationale Bibliotheek open, betaald door China.

Tijdens de inauguratie van de nieuwe Nationale Bibliotheek werden Salvadoranen vorig jaar getrakteerd op een show van drones die ook het silhouet van Bukele uitbeeldden.

Het spierwitte, futuristisch ogende gebouw staan aan hetzelfde plein als het nationale paleis en de kathedraal. De bieb is 24 uur per dag open en binnen kunnen Salvadoranen zich laven aan een stukje eerste wereld in eigen land, met glimmende roltrappen, bewegwijzering in het Spaans, Maya en braille, en brandblussers met Chinese karakters erop. Tussen de boekencollectie dansen robothonden en er is een hele etage met spelcomputers: om de jonge en deels analfabete bevolking te lokken, mag er na een half uur lezen een uur gegamed worden.

China was er zondagavond snel bij om Bukele te feliciteren met zijn „historische” zege, Washington volgde pas een halve dag later. De VS spraken zich vooraf evenwel niet uit tegen Bukeles omstreden herverkiezing: een impliciete erkenning van zijn grote populariteit. Bovendien greep Bukele tot Amerikaans genoegen onlangs in tegen de vele Aziaten die rechtstreeks naar San Salvador vlogen om zo op de migrantenroute richting de VS in te voegen.

Laveren tussen China en VS

Bewonderd op de rest van het continent, laveert Bukele zo tussen de twee wereldmachten. Vorig jaar ontstond echter een barst in zijn imago van keiharde bendebestrijder, toen Mexico ‘El Crook’ oppakte. Deze beruchte leider van de misdaadbende MS-13 hoorde een celstraf van veertig jaar uit te zitten, maar bleek in 2021 stilletjes te zijn vrijgelaten. In Mexico leidde hij een luxeleven, totdat een vriendinnetje zo onvoorzichtig was hierover online berichten te delen. De FBI kreeg hem in beeld en verzocht de Mexicanen hem op te pakken. Crook zit nu in een cel in de VS: MS-13 wordt door de Amerikanen als terreurgroep aangemerkt.

Crooks arrestatie onthulde hoe Bukele onder de noodtoestand weliswaar tienduizenden bendeleden heeft opgesloten, maar hun leiders tijdig liet ontsnappen. Hun stilzwijgende vredespact houdt het land nu al bijna twee jaar rustig. Aan Bukele om het sprookje nog vijf jaar in stand te houden.

Lees ook Het bendegeweld in El Salvador is de kop ingedrukt – maar tegen welke prijs?

Delen Mail de redactie