Het Vlaamse zwijgen over WO II in film

‘Jullie maken er elk jaar één of twee. Maar dit is een van de eerste grote Vlaamse films over de Tweede Wereldoorlog”, stelt de Belgische regisseur Tim Mielants tijdens de Nederlandse pers-tour voor oorlogsdrama Wil. Nederland maakte al tientallen films over de vaderlandse omgang met de Duitse overheersing. Film is een manier om met een nationaal trauma om te gaan: het geeft uiting aan collectieve schaamte, gestalte aan verzetshelden en de morele knoop waar een land in kan liggen. Maar in Vlaanderen bleef de Tweede Wereldoorlog curieus weg uit de bioscopen.

Lees ook de recensie: Eerste grote Belgische WOII-film legt nadruk op grijstinten

Mielants weet niet precies waarom. Maar zijn film Wil formuleert een voorzichtig antwoord, in een belangrijk maar bijna achteloos voice-overzinnetje: „Je moet door, dat is gewoon waar.” Een andere mogelijke reden is dat de Eerste Wereldoorlog een stuk ingrijpender was voor Vlaanderen dan de Tweede. Of dat er schaamte is over de verbintenis tussen Vlaams nationalisme en collaboratie.

Maar Mielants’ film focust vooral op de zwijgcultuur in Vlaanderen. Al in de eerste minuten toont hij een politiesergeant die ‘Ik zag twee beren broodjes smeren’ zingt voor enkele nerveuze agenten en afsluit met: „Hi hi hi, ha ha ha! Ik stond erbij en ik keek er naar.” De les? Al sta je bij een fusillade, al ben je getuige van een razzia: je houdt je koest; zo overleef je de oorlog.

Mielants omringde zich met „een leger geschiedkundigen” en hij heeft de cijfers paraat. „Tachtig procent van de Vlaamse agenten stond erbij en keek ernaar, blijkt uit de politiestatistieken. Dat was de status quo.”

Wil is gebaseerd op het geprezen, gelijknamige boek van Jeroen Olyslaegers en volgt deze agenten. In het specifiek Wilfried Wils, die moet kiezen tussen de levens van hem en zijn dierbaren, en wat juist is, nadat hij in een vlaag van gewetensbevrediging een Feldgendarm vermoordt.

Mielants: „Ik probeerde de vraag ‘waar wil jij voor sterven?’ naar de oppervlakte te krijgen. Voor je land, voor democratie? Voor je partner of kinderen? ‘Geweten is een luxe’, zegt Wil in de film. Wij hebben de luxe gehad om niet na te hoeven denken over deze vraag, in tegenstelling tot onze grootouders.” Maar volgens hem moeten misschien wij ooit ook in dialoog met onze kinderen en kleinkinderen. „Kijk naar AI. Misschien zeggen wij ook wel in de toekomst: ik stond erbij en ik keek ernaar. Als je niet weet wat de dag van morgen brengt, dan weet je eigenlijk niks.”

https://www.youtube.com/watch?v=fBb51Xf1btI

Mielants’ werk draait om „mannen die worstelen met hun identiteit”. Van Peaky Blinders en politieserie The Responder, waarvan hij afleveringen regisseerde, tot zijn absurdistische, zwart-komische speelfilmdebuut De Patrick, waarin de opzichter van een nudistencamping zijn hamer kwijt is (en de halve Nederlandssprekend acteursroyalty poedelnaakt langs moet om ’m terug te vinden). Toch is het een grote stap naar een bigbudget oorlogsdrama. Daarmee meet je je, of je nu wil of niet, met de Schindler’s Lists en The Pianists der aarde.

Mielants lacht: „Gelukkig ben ik geen slachtoffer van de filmgeschiedenis. Als je je vergelijkt met al die meesterwerken kom je je bed niet meer uit.” Hij keek alleen naar andere oorlogsfilms om te zien wat hij niet wilde doen én hij wilde dat zíjn oorlogsdrama uniek was. De film is gruizig, Antwerpen druipt van de duisternis. „We hebben gefilmd met lenzen uit de jaren dertig. Dezelfde lenzen waarmee Hitler gefilmd is en die Leni Riefenstahl gebruikte voor de nazi-propaganda. Zo probeerden we terug in de tijd te springen.”

Midlife crisis

Een verantwoordelijkheidsgevoel omdat hij als een van de eersten de Vlaamse WOII-geschiedenis in beeld brengt, had hij niet. „Dit is geen historisch document. Het is mijn kijk op de geschiedenis. Ik ben liever subjectief dan pseudo-objectief. Ik nodig iedereen uit vooral de historische bronnen te bekijken.”

Hij voelde wel een verantwoordelijkheid de kijker „bij zijn nekvel te pakken en door de film te sleuren, contemplatie komt later”. En om een breder publiek aan te spreken. Dat past, volgens Mielants, bij het krijgen van een aanzienlijk productiebudget. Hoe aanzienlijk? „Dat vertellen ze regisseurs niet.”

Mielants’ volgende film wordt al gemonteerd: een Iers drama met Cilian Murphy, die hij nog kende van Peaky Blinders en Emily Watson. Met een internationale doorbraak is hij niet bezig. Als hij maar de films kan maken die hij wil. Daarbij: Marvel heeft hij al gedaan. „Met de serie The Legion. Dat was dolle pret. Boys and toys. Maar als ik alleen nog maar blockbusterprojecten doe, dan weet je dat ik een ongelofelijke midlife crisis heb.”