Hét thema van klimaattop COP27 in Egypte: geld

De klimaattop in de Egyptische badplaats Sharm-el-Sheikh begint zondag, maar er gaan nu al veel typeringen rond. Wat zijn de thema’s van deze 27ste conferentie van de partijen van het klimaatverdrag? Wat staat er op het spel op COP27?

1 Waarom moet er alweer een klimaattop worden gehouden?

Sinds 1995 vindt ieder jaar (met uitzondering van pandemiejaar 2020) een conferentie plaats over het internationale klimaatbeleid. In dat jaar werd in Bonn besloten dat een juridisch bindend verdrag moet zorgen voor het verminderen van de uitstoot van broeikasgassen die het klimaat opwarmen.

In 1997, op COP3, was het Kyoto-protocol een feit. Maar voor landen dat goed en wel hadden geïmplementeerd, was het al mislukt. De Verenigde Staten trokken zich terug, Canada, Japan en een paar andere landen haalden hun doelstelling niet. Ontwikkelingslanden hoefden sowieso nog niets te doen. Alleen Europa wist min of meer aan zijn Kyoto-verplichtingen te voldoen.

Pas twee decennia later, tijdens COP21 in Parijs, bereikte de wereld een nieuw akkoord. Landen beloofden de gemiddelde temperatuurstijging te beperken tot „ruim onder de twee graden” en liever nog tot anderhalve graad (in vergelijking met de tijd voor de industriële revolutie). Maar dit akkoord kon niet voorkomen dat zowel de uitstoot van broeikasgassen als de opwarming zelf sindsdien gewoon zijn doorgegaan.

In een gesprek met de BBC noemde VN-chef António Guterres klimaatverandering vorige week „de allesbepalende kwestie van deze tijd”. Niemand heeft volgens hem het recht om klimaatbeleid op te offeren aan welk ander doel dan ook. Dus zullen wereldleiders elkaar regelmatig in de ogen moeten kijken en een oplossing moeten vinden voor deze crisis.

2 Houden landen zich dan niet aan het Parijsakkoord?

Ja en nee. Omdat ‘Parijs’ niet juridisch bindend is, mogen landen zelf hun nationale bijdrage bepalen.

Uit de laatste rapporten van de Wereldmeteorologische Organisatie en het Milieuprogramma van de VN blijkt dat de aarde met de huidige plannen zeker 2,8 graden opwarmt, en ietsje minder als ook alle beloftes worden waargemaakt die al wel zijn gedaan, maar nog niet in beleid omgezet.

Zelfs een rijk land als Nederland heeft grote moeite om zijn klimaatdoelen te halen. „De geraamde daling [van broeikasgassen] loopt nog niet in de pas met de aanscherping van de doelstelling van 49 naar 55 procent emissiereductie”, schreef het Planbureau voor de Leefomgeving afgelopen week in zijn Klimaat- en Energieverkenning.

Lees ook: PBL: Zelfs als het kabinet álle klimaatplannen uitvoert, is dat nog niet genoeg

3 Waarom lukt het de wereld niet om het eens te worden?

Ondanks alle (toekomstige) maatschappelijke en economische voordelen is klimaatbeleid ingewikkeld en duur. Omdat klimaatverandering niet stopt bij de grens, is het aantrekkelijk om zelf zo min mogelijk te doen, maar wel volop te profiteren van de inspanningen van anderen.

Dat is precies wat er misgaat – vooral tussen de twee grootste klimaatvervuilers: China en de VS. Beide landen zijn geneigd elkaar de schuld te geven van het gebrek aan vooruitgang. Eén keer waren ze het wel met elkaar eens, voorafgaand aan de top in Parijs, in 2015. Hun bilateraal akkoord legde het fundament onder het Klimaatakkoord van Parijs.

Maar de verhoudingen tussen de twee grootmachten zijn ernstig bekoeld na een bezoek van Nancy Pelosi, voorzitter van het Amerikaanse Huis van Afgevaardigden, eerder dit jaar aan Taiwan. China, dat Taiwan beschouwt als een afvallige provincie, schortte het gesprek met de VS over het klimaat op. Dat kan grote invloed hebben op de uitkomst van Sharm-el-Sheikh.

4 Kan de Europese Unie een bemiddelende rol spelen?

Misschien. Europa is een grote speler in de klimaatdiscussie. Europees klimaatbeleid dient vaak als voorbeeld voor andere landen. En als economische grootmacht stelt Europa (industriële) normen voor duurzaamheid die andere landen wel moeten overnemen als ze actief willen zijn op de Europese markt.

Maar Europa heeft, net als de andere rijke landen, een geloofwaardigheidsprobleem. Ze voldoen niet aan hun financiële verplichtingen. Al in 2009 beloofden ze om vanaf 2020 jaarlijks 100 miljard dollar beschikbaar te stellen voor klimaatbeleid in landen die het niet zelf kunnen betalen. Dat bedrag wordt nog steeds niet gehaald.

China maakt handig gebruik van deze zwakte door zich op te stellen als leider van de zogeheten G77, een coalitie van ruim 130 ontwikkelingslanden en opkomende economieën die meer geld eisen. Daarmee leidt China met succes de aandacht af van de zwakte van zijn eigen beleid – zoals dat het land pas in 2030 zijn emissie-piek verwacht, en dat het zelf nauwelijks bijdraagt aan die 100 miljard.

Ook de oorlog in Oekraïne beïnvloedt de Europese positie. De oorlog heeft de Europese afhankelijkheid van Russisch gas zichtbaar gemaakt en dwingt Europa nu om voor veel geld elders gas in te kopen, en zelfs zijn vervuilende kolencentrales uit de mottenballen te halen.

Op de korte termijn betekent dat meer broeikasgassen. Tegelijkertijd vormt de oorlog ook een ijzersterke businesscase voor duurzame energie.

5 Gaat het in Egypte dan alleen maar over geld?

Daar ziet het wel naar uit. In een jaar waarin klimaatwetenschappers waarschuwden voor toenemende risico’s, waarin landen te maken kregen met extreme hitte, met droogte en bosbranden, waarin Pakistan en Nigeria werden getroffen door zware overstromingen, zal vooral de schuldvraag een prominente rol spelen in de onderhandelingen.

Westerse landen hebben de discussie over de zogeheten ‘loss and damage’, verlies en schade, lang buiten de onderhandelingen weten te houden. Maar voor gastland Egypte is dit hét thema van de top. Westerse landen vinden het een heikel onderwerp. Zij willen niet opdraaien voor de schade die klimaatverandering nu al veroorzaakt. Arme landen wijzen erop dat zij het zwaarst worden getroffen, terwijl ze nauwelijks hebben bijgedragen aan het probleem.

6 Moet het niet gaan over anderhalve graad opwarming?

‘Keep 1.5 alive’, laat de anderhalve graad niet uit beeld verdwijnen, was vorig jaar de slogan op de klimaattop in Glasgow. De tijd dringt, zeggen klimaatwetenschappers. Daarvoor zullen ook landen als China, India, Brazilië en andere opkomende economieën hun ambities moeten opschroeven. Maar die doen dat alleen als de geldkwestie geregeld is.