Het levenswerk van ontwerpster Iris van Herpen gaat verder dan kleding

Er wordt gestaard, gefluisterd, gepord. Bezoekers doen hun best zo subtiel mogelijk te wijzen als Iris van Herpen door haar eigen tentoonstelling loopt. Het is de allereerste dag dat-ie open is en het is topdruk. „We zagen je net met Iris praten”, zeggen twee Franse fans. „Zou je ons heel misschien met haar in contact kunnen brengen?”

Iris van Herpen is een wereldster. De 39-jarige modeontwerper uit het Gelderse Wamel rekent Beyoncé, Björk en Tilda Swinton tot haar vaste klanten, heeft 1,7 miljoen volgers op Instagram en nu een twaalf zalen tellende solotentoonstelling in het Musée des Arts Décoratifs in Parijs, pal naast het Louvre.

„Ik ben een beetje schor van gisteren”, zegt Van Herpen verontschuldigend. Een dag eerder is de tentoonstelling Sculpting the Senses officieel geopend door koningin Máxima, die Van Herpen – in het Frans – omschreef als „de vrouw die de mode een nieuwe dimensie gaf”. De Franse first lady Brigitte Macron stond ernaast te klappen. Het museum was afgeladen.

„Het was heel bijzonder”, zegt Van Herpen op haar gebruikelijke nuchtere, kalme toon. Ze was die avond vooral zenuwachtig omdat ze moest speechen. „Daar ben ik helemaal niet van.”

Van Herpen studeerde in 2006 af aan de modeafdeling van ArtEZ in Arnhem en begon een jaar later haar eigen modehuis. Sindsdien maakt ze couture waarin ze traditioneel handwerk combineert met de meest vooruitstrevende technieken – met een compleet eigen esthetiek die regelrecht uit sciencefictionfilms afkomstig lijkt.

In 2010 was ze de eerste modeontwerper ter wereld die een 3D-geprint kledingstuk op de catwalk liet zien. Dat ontwerp is uiteraard ook in de tentoonstelling te zien (en op de cover van het bijbehorende koffietafelboek). Op de bordjes bij de 99 (!) andere jurken die in de tentoonstelling te zien zijn, staan complexe omschrijvingen als: „laser cut PetG, heat-bonded to numerous layers of digitally printed glass organza”. De materialen variëren van bananenbladvezels en schelpen tot talloze soorten kunststof.

De tentoonstelling is opgedeeld in twaalf verschillende thema’s die steeds terugkeren in haar oeuvre. Bijvoorbeeld Sensory Sea Life (de onderwaterwereld), Skeletal Embodiment (skeletten) en Cosmic Bloom (het heelal). De opbouw is niet-chronologisch: een jurk uit 2007 staat naast een jurk uit 2023, wat meteen benadrukt hoe consistent haar stijl al zeventien jaar is.

Driedimensionaliteit van het werk

Niet eerder kwam haar werk zó goed tot z’n recht. Tijdens modeshows en op rode lopers kunnen de mensen die haar kleding dragen weleens voor afleiding zorgen. Nu zijn haar ontwerpen gepresenteerd als sculpturen. Vakkundig uitgelicht in sfeervolle ruimtes en omringd door Van Herpens inspiratiebronnen kunnen ze in volle glorie schitteren. Van dichtbij maakt het technisch vernuft veel meer indruk dan op foto’s en video’s. „Ik heb natuurlijk geen winkels en mijn shows zijn alleen op uitnodiging bij te wonen”, zegt Van Herpen. „Bij de opening heb ik veel mensen gesproken die nu voor het eerst de driedimensionaliteit van mijn werk ontdekken. Dat is een van de redenen dat ik me zo op deze tentoonstelling heb verheugd.”

„Immersive” is een woord dat tegenwoordig in het persbericht van élke tentoonstelling staat, maar hier is het daadwerkelijk op z’n plaats. Bezoekers worden volledig opgeslokt in Van Herpens universum. Wat daar zeker aan bijdraagt zijn de ambient soundscapes die haar partner, muzikant en kunstenaar Salvador Breed, heeft gemaakt.

Naast haar jurken staan werken van hedendaagse kunstenaars die haar inspireren. De Amerikaan Rogan Brown bijvoorbeeld, die haast onmogelijk fragiele structuren uit papier knipt. In 2021 werkten ze al samen aan drie jurken die nu staan opgesteld naast vijf kunstwerken die hij speciaal voor de tentoonstelling maakte. Er staan twee kasten van de Italiaanse ontwerper Ferruccio Laviani, abstracte foto’s van Kim Keever, 3D-installaties van David Spriggs. Bij het thema Water and Dreams maakte het Japanse kunstcollectief Mé een glimmend zwart landschap van golven. Stuk voor stuk werken die logisch aansluiten bij de esthetiek en thematiek van Van Herpen.

Zes jaar geleden werd ze gebeld door Olivier Gabet, de toenmalige directeur van het museum, of ze koffie wilde komen drinken om het over een retrospectief te hebben „Ik kon het bijna niet geloven. Ik had hier al zoveel modetentoonstellingen gezien. Nu sta ik in een rijtje tussen Alaïa, Dior, Mugler en Schiaparelli.”

Bredere blik

Vijf jaar werkte ze aan de tentoonstelling. Curator Cloé Pitiot en assistent-curator Louise Curtis reisden op en neer naar Amsterdam, en Van Herpen kwam regelmatig naar Parijs. Van Herpen: „Ik wilde dat dit méér zou worden dan een mode-expositie. Het is voor mij heel belangrijk om de relatie tussen mode, kunst, wetenschap en natuur te laten zien. Ik hoop dat bezoekers met een bredere blik op mode naar huis gaan. Want mode draait niet alleen om kledingstukken, het kan een vorm van kunst zijn, een middel van transformatie, en het heeft een relatie met alle lagen van ons leven. Ik hoop dat bezoekers die diepgang voelen.”

Ze loopt over de wenteltrap die de twee verdiepingen van de tentoonstelling met elkaar verbindt. Erboven hangen tientallen foto’s van supersterren in haar jurken: Jennifer Lopez, Lady Gaga, Cate Blanchett, Naomi Campbell, Natalie Portman, Kate Moss.

Toen Van Herpen net begon, kreeg ze het advies om van alle jurken die ze verkocht ook een ‘artist’s copy’ voor haar archief te maken. „Een enorme effort, maar als ik dat niet had gedaan, was deze expositie er nooit geweest. Veel musea lenen niet meer uit. Het Metropolitan Museum of Art in New York heeft een van de grootste collecties van mijn werk, maar leent niks uit omdat het te kostbaar is. Het moet op een bepaalde manier verscheept worden, er moet altijd iemand mee, het moet heel goed verzekerd worden – dat zou een fortuin kosten.” Het overgrote deel van de tentoongestelde werken is dan ook afkomstig uit van Herpens eigen archief.

Terug naar Beyoncé

Ze staat stil bij de jurk die Beyoncé eerder dit jaar droeg tijdens haar Europese tour. „Die is wel origineel”, wijst ze. „Ik kom tegenwoordig niet meer aan artist’s copies toe. Dus deze gaat na de tentoonstelling weer terug naar Beyoncé.” In haar Amsterdamse atelier hebben twaalf mensen samen 700 uur aan de jurk gewerkt. Ze maakten 980 sikkelvormpjes door zilverkleurige siliconen in door laser uitgesneden malletjes te gieten. Die vormpjes naaiden ze vervolgens een voor een met de hand op tule.

Even verderop staan twee jurken uit 2008, gemaakt van duizenden metalen staafjes. „Hier stond ik gisteren met Máxima. Ik heb haar verteld dat deze jurken gemaakt zijn van de baleinen uit Máxima-parapluutjes, de kinderparaplu’s die werden uitgedeeld toen ze in 2002 trouwde met Willem-Alexander. Die hadden namelijk precies het goede formaat en de juiste kleur. Het is leuk om met Máxima te werken [Van Herpen ontwierp al eerder een jurk voor haar, NW], want ze is echt gepassioneerd over mode. Ze wil álles weten.” De lange, cremèkleurige jurk met handgeborduurde kronkelige lijnen die Máxima tijdens de opening droeg, was een variant van een jurk uit Van Herpens voorjaarscollectie uit 2021. Het origineel staat ook in de tentoonstelling.

In een van de zalen is Van Herpens atelier nagebootst. De muren zijn bedekt met hónderden lapjes materiaal. In tegenstelling tot andere ontwerpers begint ze niet met schetsen, maar juist met materiaalexperimenten. „Veel van wat hier hangt hebben we in samenwerking gemaakt, bijvoorbeeld met Philip Beesley [de Canadese multidisciplinaire kunstenaar met wie ze al meer dan tien jaar samenwerkt, NW], maar ook met TU Delft en het Massachusetts Institute of Technology.” Pas als ze tevreden is over een nieuw materiaal, gaat ze ermee draperen op paspoppen, die ook in de zaal staan. De schetsen komen als laatst.

In de eerste elf zalen zijn de kleuren sober, maar in de laatste zaal – met het thema Cosmic Bloom – komen haar kleurrijkste jurken samen in een installatie waarop de zwaartekracht geen vat lijkt te hebben. De jurken zweven op de kop en zijwaarts door de zaal. De muziek klinkt harder dan in andere zalen. „Ik wilde een einde creëren dat hoop geeft.”

De tentoonstelling reist na Parijs door naar Brisbane, Singapore, Los Angeles en komt in september 2025 naar de Kunsthal in Rotterdam. Twee dagen na de opening neemt Van Herpen alweer de trein naar Amsterdam, want er wacht een lange to-do-list op haar. „Brisbane opent in juni al. De scenografie moet in december af. De ruimte daar is twee keer zo groot en héél hoog [de plafonds in Parijs zijn juist laag]. Dus we moeten helemaal opnieuw beginnen.”

De tentoonstelling is t/m 28 april 2024 te zien in Musée des Arts Décoratifs in Parijs. Madparis.fr

Leeslijst Mail de redactie