N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
NRC Handelsblad
Politiek
WASHINGTON, 27 DEC. Het was bijna liefde op het eerste gezicht voor de twee Amerikaanse presidenten die Gorbatsjov persoonlijk kennen. “Hij heeft geen horens”, constateerde president Reagan, nadat hij hem in 1985 voor het eerst had ontmoet bij een topconferentie in Genève. Na een ontmoeting in Malta in 1989 liet ook Reagans opvolger Bush zijn aanvankelijke twijfels varen. Bij een tweede topconferentie in de zomer van 1990 kwam het tot hartelijke bekentenissen en toasts aan de soep in het presidentiële zomerverblijf van Camp David.
Reagans conservatieve lerares, de Britse premier Margaret Thatcher, had na een ontmoeting in 1984 al gezegd dat Gorbatsjov een man is “om zaken mee te doen”. Reagan, die in 1981 toenmalig partijsecretaris Leonid Brezjnev had aangeschreven voor een eventuele topontmoeting, nodigde Gorbatsjov per brief uit voor een bijeenkomst. “De anderen bleven daar maar doodgaan”, zei hij over Brezjnev en diens kortstondige opvolgers Andropov en Tsjernenko.
De nieuwe Sovjetleider viel hem mee. “Er was warmte in zijn gezicht en in zijn stijl, niet de aan haat grenzende kilheid, die ik was tegengekomen bij de meeste Sovjet-functionarissen”, liet Reagan later in zijn memoires “An American Life’ optekenen. Gorbatsjov kon zelfs hartelijk lachen om Reagans anekdotes over de gebrekkige werking van het Sovjetsysteem. Gorbatsjov vertelde er zelf ook een paar en gaf ook blijk van zelfspot, iets dat ook Reagan in hoge mate bezit. “Ik vond hem steeds aardiger”, zei Reagan.
Het deed hem denken aan zijn verhouding met zijn politieke tegenstander Tip O’Neill, de toenmalige Democratische voorzitter van het Huis van Afgevaardigden, die hem politiek hard kon aanvallen maar in persoonlijk opzicht joviaal was. Reagan dacht dat Gorbatsjov en hij een ideale “chemistry’ konden vormen. “We redetwistten en stonden tegenover elkaar”, zei hij tegen zijn biograaf Lou Cannon. “Maar als het geschil voorbij was kwam onze oude, goede verstandhouding weer terug. Hij bleef daar niet op me loeren en kwam niet met tirades tegen miserabele Amerikanen.”
Pag.5:
Gorbatsjov als jongste partner in de wereldorde
Reagan had Lenin altijd even kwaadaardig gevonden als Stalin. Zo mocht hij graag putten uit het gedachtengoed van Lenin om ammunitie te verzamelen tegen het “Rijk van het Kwaad’. Maar na zijn ontmoetingen met Gorbatsjov begon hij plotseling onderscheid te maken tussen beide bolsjewieken. Gorbatsjov was de eerste Sovjet-leider die terug wilde gaan naar de tijd van voor Stalin om de “ware” doeleinden van Lenin na te streven, aldus Reagan. In aanwezigheid van Gorbatsjov werd Lenin plotseling een held.
De overzichtelijkheid en de bestuurbaarheid van een Oost-West-détente met afgebakende, onderlinge grenzen maakten Amerikaanse presidenten plotseling tot Kremlin-adepten, toen het systeem op instorten stond. Reagan zei altijd tegen Gorbatsjov hoeveel zij door samenwerking konden bereiken in de wereld. Het Witte Huis heeft in de afgelopen zes jaar zoveel zaken met Gorbatsjov gedaan, dat president Bush maar moeilijk afscheid van hem kon nemen. Toen de val van de Berlijnse muur de Amerikaanse overwinning in de Koude Oorlog had beklonken, ontstond er zelfs tijdelijk een oostelijk en westelijk “dubbel-directoraat’ van de “nieuwe wereldorde’, met Gorbatsjov als de jongere partner.
Bush vond dat hij de veranderingen in het Oostblok niet te hard moest proberen door te drukken. Dat zou averechts werken. Gorbatsjov had een sneeuwbal aan het rollen gebracht die uit zichzelf een lawine samenpakte. Ondertussen kon Bush akkoorden over de beperking van conventionele wapens en intercontinentale kernkoppen afsluiten.
Toen Bush de coalitie tegen de Iraakse president Saddam Hussein samenbracht, werkte de Sovjet-Unie mee in de Veiligheidsraad. De overwinning in de Golf bracht Bush tijdelijk groot internationaal succes. Vandaar dat hij bij de ontmanteling van de Sovjet-Unie heimwee had naar de orde van het dubbel-directoraat. Hij kon moeilijk omschakelen.
Hij voelde ook loyaliteit ten opzichte van Gorbatsjov, aan wie hij deels zijn grote successen op het gebied van het buitenlands beleid heeft te danken. Gorbatsjov kreeg ook een rol toebedeeld in de conferentie voor het Midden-Oosten in Madrid. In januari zou hij nog in Moskou over besprekingen presideren, maar de Sovjet-Unie is inmiddels verpulverd.
Minister van buitenlandse zaken James Baker en een aantal stafleden wilden meer contacten met Jeltsin en andere leiders van Sovjet-republieken. Bush bleef veel met Gorbatsjov bellen, maar hij ontving Jeltsin afgelopen zomer officieel in het Witte Huis, al was het geen staatsbezoek in protocollaire zin. Een andere reden waarom Bush lang aan de Unie bleef vasthouden was de wens van een duidelijke bevelvoering over de Sovjet-kernwapens. Hij zag die beter gegarandeerd in de oude Sovjet-structuur met haar ruime veiligheidsmarges voor lanceringen-per-abuis en beveiliging tegen onbevoegd gebruik.
Inmiddels is Bush omgeslagen. Gisteren zei hij dat de opsplitsing van de Sovjet-Unie betere perspectieven biedt voor wapenbeheersing, omdat de nieuwe landen Amerika niet meer als “vijand” zien.
De nieuwe situatie in het Gemenebest is voor het Witte Huis minder goed te hanteren. Een telefoontje naar het Kremlin is niet langer voldoende om een zaak te regelen. Gorbatsjovs gedeeltelijke opvolger, president Jeltsin, is een minder sprankelend tafelgenoot dan Gorbatsjov. Bij zijn eerste informele bezoek aan het Witte Huis bleek hij slecht op de hoogte van internationale zaken. Bush en zijn veiligheidsadviseur, Brent Scowcroft, concludeerden daaruit dat Jeltsin geen man van de toekomst was.
The Washington Post berichtte met afschuw hoeveel glazen bourbon hij kon drinken zonder om te vallen. Bij de mislukte coup in augustus erkende ook Bush dat Jeltsin “een man van formaat” is. In een derde bijeenkomst tussen Bush en Jeltsin zal de onderlinge verstandhouding verder moeten groeien.
