N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Luister naar
08:29
Google, Meta en Amazon koppelen achter de schermen hun eigen diensten aan elkaar, om zoveel mogelijk gegevens van hun gebruikers te combineren. Straks kun je die ongevraagde draadjes losknippen. Een gebruiksaanwijzing.
‘Ontkoppeling’ is een modewoord. Meestal gaat het om geopolitiek: het uit elkaar halen van de productieketens van China en de Verenigde Staten. Als reactie op de globalisering van bijvoorbeeld de chipindustrie. Maar er zijn meer grootmachten te ontkoppelen, op je computer en telefoon.
Amerikaanse internetbedrijven verwierven economische macht door hun afzonderlijke diensten samen te voegen onder één account. Zo creëren ze een onzichtbare datastroom met een schat aan persoonlijke gegevens. Vanaf volgende maand krijgen 450 miljoen Europeanen weer wat zeggenschap over wat er met hun data gebeurt. Big Tech laat zich met tegenzin weer in stukken opknippen. Dat druist in tegen de strategie die de industrie het afgelopen decennium perfectioneerde.
Google en Meta, de eigenaar van Facebook, Instagram en WhatsApp, bieden een scala aan populaire onlinediensten. Die kunnen prima los van elkaar werken: YouTube, Google Photos en de Google-zoekmachine hebben bijvoorbeeld weinig met elkaar te maken. Ook Facebook, Instagram en chatdienst WhatsApp zijn zelfstandige apps. Toch proberen de beide moederbedrijven gegevens van individuele gebruikers te combineren omdat zo’n data-imperium meer geld oplevert.
Het is de wet van de grote getallen. Door verschillende gedragspatronen te koppelen, krijgen bedrijven een beter beeld van wat je bezighoudt. Die kennis geeft hun een voorsprong bij de verkoop van advertenties. Dat is de belangrijkste inkomstenbron van Google en Meta. Samen domineren deze twee bedrijven de online advertentiemarkt, waarin jaarlijkse ruim 626 miljard dollar omgaat, 577 miljard euro. Amazon doet ook een duit in het zakje, als snelgroeiende derde advertentiemacht met een schat aan data.
Mocht je, dertig jaar na de oprichting van het world wide web, nog denken dat gratis diensten gratis zijn: jouw onlinegedrag is geld waard. Hoe rijker het gebruikersprofiel, des te rijker het advertentienetwerk. De meerwaarde voor consumenten is beperkt, de instapdrempel voor concurrenten des te hoger. Zo bouw je bedrijven met een beurswaarde van meer dan duizend miljard dollar.
Voor wie twijfelt aan de rijkdom van die informatie: vraag eens al die gigabytes op die Google of Facebook in de loop der jaren van je verzamelden. Ik deed het bij Amazon en kwam alle geluidsopnames tegen van alle commando’s die Amazons slimme speaker sinds 2015 registreerde. „Alexa, play NPO radio two”, zegt mijn dochter met een toen nog zesjarig piepstemmetje. Ah. Maar ook: ai.
Nieuwe privacyvoorwaarden weigeren is geen optie, de bestaande instellingen aanpassen is vaak een crime. De EU steekt daar nu een stokje voor. Of beter gezegd: een schaar. Volgens de nieuwe Europese wetgeving is het ongevraagde datastapelen door de allergrootste online dienstverleners niet langer toegestaan. Na 6 maart, de dag dat deze nieuwe Digital Markets Act (DMA) in werking treedt, kun je het mes zetten in het web achter het web.
Google: de superuser
Google was er al vroeg bij met het koppelen van zijn diensten. Begin 2012 stapelde Google verschillende apps onder één account. Destijds protesteerde het College Bescherming Persoonsgegevens (CBP) tegen die werkwijze. Het dwong Google in 2015 tot aanpassing van de privacyvoorwaarden. Maar tegen die tijd was iedereen al gewend aan Googles nieuwe koppelbeleid.
Sindsdien is er een hele reeks Google-diensten bij gekomen en verdwenen. Zo was in 2012 sociaal netwerk Google+ nog een ding. Wat bleef was de ‘superuser’, de optelsom van je zoekgedrag, online activiteiten, je locatie en de video’s die je bekijkt op YouTube (2,5 miljard gebruikers). Daar bleef het niet bij. Google nam in 2021 FitBit over en veegde de gebruiksgegevens stap voor stap in de richting van een Google-account. Nest, een bedrijf dat slimme thermostaten maakte, werd in 2014 door Google overgenomen en parkeerde, je raadt het al, de gegevens onder de Google-paraplu. Vanaf maart dit jaar kun je dankzij de DMA die gekoppelde diensten weer uit elkaar pulken. Kijk bij je Google-account onder Gegevens en Instellingen en scroll naar beneden, tot je bij de gekoppelde diensten terechtkomt. Daar kun je de knip maken.
Meta: all in the family
Bij Facebook en WhatsApp ben je nooit alleen. Volgens moederbedrijf Meta maak je deel uit van de family; zo noemt het bedrijf de optelsom van alle accounts – gezellig met ruim vier miljard gebruikers bij elkaar.
Facebook deed een paar rake overnames. Die van WhatsApp sprong het meest in het oog: Mark Zuckerberg betaalde in 2014 het astronomische bedrag van 19 miljard dollar voor dit chatnetwerk. Binnen twee jaar veranderde WhatsApp de voorwaarden met de bedoeling je telefoonnummer door te seinen naar Facebook. Pas na druk van de EU paste Zuckerberg de voorwaarden aan. Ook Instagram deelt veel data met Facebook, en je surfgedrag wordt gevolgd via onzichtbare Facebook-pixels op websites (ze heten nu Meta-pixels). Zo groeien het profiel en de waarde ervan voor adverteerders.
Meta maakte afgelopen maand bekend dat het ‘meer keuze’ gaat bieden aan mensen die Facebook of Instagram gebruiken. Om accounts los te koppelen moet je in het Meta-accountcentrum zijn of bij de privacyinstellingen van Facebook – wat minder overzichtelijk.
Gepersonaliseerde advertenties zijn straks verboden in de EU. Meta biedt sinds kort de ‘keuze’ voor een betaalde advertentievrije versie, à 12,99 euro per maand. Wie niet betaalt, geeft vanzelf toestemming voor advertenties die op je profiel gebaseerd zijn. Zo denkt Meta onder de nieuwe regels uit te komen.
Amazon: de datastofzuiger
Amazon, inmiddels ook een advertentiereus, past dezelfde strategie toe als Google en Meta: het biedt een resem uiteenlopende diensten zoals de webwinkel, videodienst Prime en de Kindle e-reader, verbonden achter één overkoepelende account. Je kunt nu al de knip tussen die diensten maken onder de knop ‘Datagebruik tussen services’.
Ook gebruikers van de alomtegenwoordige Ring-deurbel worden in de richting van Amazon geveegd met kortingsacties. Via zulke beveiligingscamera’s en slimme speakers krijgt Amazon een beeld van wat zich in tientallen miljoenen huishoudens afspeelt. Daar zou nog een waardevolle gegevensbron bij komen: Amazon wilde in 2022 iRobot overnemen. Deze fabrikant van Roomba robotstofzuigers weet tot op de centimeter nauwkeurig hoe je huis er vanbinnen uitziet (en of je er van de vloer kunt eten). Deze week blies Amazon de aankoop van iRobot echter af omdat de EU bezwaar maakte. De afschrikwekkend regels voor Big Tech werken dus. ook zonder Roomba is Amazon een datastofzuiger van jewelste.
