Europa heeft gas nodig, dus zitten landen als Bangladesh zonder stroom

In Bangladesh zat het halve land vorige maand zonder stroom. In ziekenhuizen moesten operaties worden uitgesteld, er ontstonden files omdat stoplichten het niet deden. En in winkels werden maar kaarsen aangestoken om klanten toch te kunnen helpen. Naarmate de storing langer duurde – in sommige steden wel acht uur – gingen ook de noodgeneratoren uit. Zoveel diesel verstoken werd te duur. Het was de ergste black-out in bijna een decennium in het Aziatische land. Bijna 100 miljoen inwoners werden getroffen, tal van fabrieken kwamen stil te liggen.

De storing werd voor een belangrijk deel veroorzaakt door een kapotte kabel. Het elektriciteitsnetwerk in Bangladesh is verouderd. Maar er was óók een andere oorzaak. En opmerkelijk genoeg hadden Europese landen duizenden kilometers verderop daar een belangrijke hand in.

Het arme Bangladesh heeft al maanden niet genoeg gas om zijn elektriciteitscentrales draaiende te houden, waardoor er te weinig stroom is. En die gastekorten komen weer doordat rijke Europese landen nagenoeg ál het beschikbare aardgas opkopen, zegt de Bengaalse professor Mohammad Tamim per e-mail. Tamim is decaan van de olie- en gasfaculteit aan de Technische Universiteit in hoofdstad Dhaka. Hij geldt als vooraanstaand energie-expert in zijn land.

Europa’s koopwoede maakt het voor ons extreem moeilijk aan gas te komen

Mohammad Tamim Bengaalse energie-expert

Bangladesh heeft weinig eigen gas, legt hij uit, en dus koopt het normaal grote hoeveelheden in op de wereldmarkt – vooral vloeibaar gas (lng). Dat doet het voor een belangrijk deel op de zogeheten spotmarkt, waar gas voor directe levering wordt gekocht. Maar Europese landen azen nu ook op het gas daar. Omdat het ineens cruciaal voor ze is om de winter door te komen, nu het Russische gas is weggevallen. Europese landen hebben aanzienlijk diepere zakken dan zijn eigen land, en dus grijpt Bangladesh steeds mis, zegt Tamim. „Wij kunnen niet opbieden tegen deze landen. Europa’s koopwoede maakt het voor ons extreem moeilijk aan gas te komen.”

De één zijn redding is de ander zijn rampspoed, anders gezegd. Alternatieven heeft Bangladesh niet veel. Het kan gascentrales niet zomaar ‘omkatten’ tot kolencentrales. En dus volgen stroomstoringen, die al tot ernstige problemen hebben geleid in onder andere de Bengaalse kledingindustrie. Voor de nationale economie is die sector cruciaal, er wordt veel kleding naar het Westen geëxporteerd en er werken veel mensen in. Maar het is ook een bijzonder energie-intensieve industrie. „Wij kampen nu met banenverlies, fabriekssluitingen en hoge inflatie”, somt Tamim op.

Volgens hem gaat de prijzenslag zo ver dat sommige gasleveranciers bestaande contracten met Bangladesh hebben verscheurd, omdat ze meer winst konden maken als ze het gas doorverkochten aan Europese landen – zelfs na aftrek van de boetes die staan op contractbreuk.

Veel meer problemen

Ook andere bronnen bevestigen deze pijnlijke, en in het Westen veelal onopgemerkte, keerzijde van Europa’s pogingen om er deze winter warmpjes bij te zitten. Het Internationaal Energieagentschap (IEA) meldt in zijn laatste kwartaalverslag dat landen als Bangladesh „volledig uit de markt worden geprijsd” door Europese landen op de spotmarkt. Het IEA is een intergouvernementele organisatie die voornamelijk westerse leden telt, maar die zich zegt in te spannen voor „een veilige en duurzame” energievoorziening in landen wereldwijd. Bangladesh moet het nu met veel minder gas doen dan het eigenlijk nodig heeft, schrijft het IEA.

Het probleem speelt bovendien niet alleen in Bangladesh. Ook andere armere landen hebben er (veel) last van, aldus het IEA. Pakistan, Thailand. En in mindere mate India. Pakistan, dat afgelopen zomer werd getroffen door een zware watersnood – waarvan het het Westen de schuld geeft, want dat is de belangrijkste veroorzaker van klimaatverandering – bevindt zich volgens het agentschap „midden in een diepe energiecrisis” als gevolg van het Europese hamsteren. Ook daar valt in grote delen van het land geregeld de stroom uit, „soms wel twaalf uur per dag”. Pakistan werd geconfronteerd met meer dan „een dozijn” leveranciers die contractbreuk pleegden omdat ze hun gas liever aan beter betalende Europese landen verkochten. Natuurlijk zijn er ook in die landen al langer stroomstoringen, door gebrekkige infrastructuur, maar de problemen worden nu verergerd.

Landen als de Filippijnen, Vietnam, Ghana en Ivoorkust hebben de afgelopen jaren zwaar ingezet op lng als energiebron voor de toekomst

Lng-expert Alex Munton, van het in Houston gevestigde adviesbureau Rapidan Energy, wijst op een reeks andere landen die op een minder directe, maar ook pijnlijke manier worden geraakt door Europa’s koopdrift. Landen als de Filippijnen, Vietnam, Ghana en Ivoorkust hebben de afgelopen jaren zwaar ingezet op lng als energiebron voor de toekomst. Het is schoner dan kolen en er was toch niet zoveel interesse in vanuit Europa – dat had immers zijn eigen ogenschijnlijk oneindige stromen van spotgoedkoop Russisch gas. Deze landen begonnen met de bouw van terminals, pijpleidingen en opslagplaatsen, of hadden plannen hiervoor. „Die kunnen nu de ijskast in, omdat de door Europa veroorzaakte prijsstijgingen ze onrendabel maken”, aldus Munton.

Ook hij zegt dat Europa’s jacht op lng leidt tot ‘energie-armoede’ in armere landen. „Het is een zero-sum game”, aldus Munton. „De hoeveelheid vrij beschikbaar gas op de wereldmarkt is beperkt. Dus des te meer het ene deel van de wereld koopt, des te minder er overblijft voor de rest.” De situatie heeft een hoog déjà-vugehalte, zegt hij. Tijdens de pandemie kochten rijke Europese landen ook essentiële producten weg voor de neus van armere, zoals coronavaccins. Dat leidde toen tot grote irritatie in die landen.

Qatar lachende derde

Extra wrang voor de Aziatische landen is dat zij worden verdrongen door Europa bij onder andere Qatar, de tweede grootste lng-producent ter wereld, na de VS. Qatar was juist steeds een belangrijke partner van die landen, mede omdat ze zo dichtbij lagen. Geografisch gezien was er een ‘perfecte match’ met Bangladesh, Pakistan en India. Maar nu het emiraat meer kan verdienen, laat het zijn oude partners (voor zover het niet om langlopende contracten gaat) vallen. Landen waaruit Qatar de afgelopen jaren ook veel gastarbeiders heeft gehaald die, onder schrijnende omstandigheden, meebouwden aan de stadions voor het WK voetbal, waarmee Qatar internationaal nu probeert te schitteren.

Lees ook: Is Qatar echt zo belangrijk voor Nederland? En nog 7 vragen rond het WK

Qatar zelf is de lachende derde. Met dank aan de nieuwe Europese klandizie wordt het schatrijk. Die Europese klanten zijn zo afhankelijk van het emiraat dat ze hun kritiek op het regime vanwege bijvoorbeeld de schendingen van mensenrechten maar matigen, om de energiezekerheid niet in gevaar te brengen. Europese regeringsleiders stonden onder grote druk om het Qatarese voetbalfeest geen luister bij te zetten met hun aanwezigheid. Maar de Nederlandse minister van Sport Conny Helder (VVD) ging toch. Ze gaf aan gepast te juichen, mocht het Nederlands elftal scoren bij zijn eerste wedstrijd.

Tot harde politieke kritiek uit de Aziatische landen is het nog niet gekomen. Maar de ontwikkeling zet wel belangrijke economische en geopolitieke verschuivingen in gang. Terwijl Europa Rusland vanwege diens oorlog tegen Oekraïne probeert te verzwakken en isoleren, wenden India en Pakistan wenden zich nu tot Rusland om daar meer (vloeibaar) gas van te kopen. Pakistan probeert extra kolen te kopen van de Taliban in Afghanistan, een regime dat het Westen als bedreiging ziet.

Nederland koopt ook gas op

Ook Nederlandse bedrijven kochten grote hoeveelheden lng, Nederland is een grote gasimporteur in Europa. In juli contracteerde gasbedrijf Gasunie de eerste leveranciers voor bevoorrading van de lng-terminal in de Eemshaven, waaronder Shell en het Tsjechische CES. Deze bedrijven gaan jaarlijks 7 miljard kubieke meter lng leveren.

Gevraagd of Gasunie zich bewust is van de gevolgen van de Europese inkopen voor andere landen en wat het daarvan vindt, verwijst een woordvoerder naar Shell. „Wij doen alleen het transport. Waar de gecontracteerde partijen het gas vandaan halen, is hun verantwoordelijkheid”. Shell geeft op dezelfde vraag geen antwoord, maar meldt wel dat het geen transporten heeft omgelegd naar beter betalende landen. „Wij blijven lng leveren zoals is afgesproken.”

Heel snel zal de situatie voor de getroffen landen niet veranderen, zegt analist Munton. Europa zal ook volgend jaar proberen zo veel mogelijk lng te kopen op de spotmarkt, verwacht hij, en er komt wereldwijd nauwelijks extra productiecapaciteit bij. Dat gebeurt op zijn vroegst pas in 2025, denkt hij. „Dit gaat dus nog twee jaar pijn doen in Bangladesh.”

Ook professor Tamim beseft dat. Zijn land heeft geprobeerd bij Qatar extra gas te kopen, „maar dat hebben ze geweigerd”. „Ze hebben gezegd dat we pas in 2025 meer kunnen krijgen.” Hij neemt Europese landen niks kwalijk, maar roept hen op Bangladesh financieel bij te staan. „Wij hebben weinig hoop. Zonder de hulp van Europa wordt het moeilijk hiervan te herstellen.”

Tweede Kamerlid Henri Bontenbal, voor coalitiepartij CDA verantwoordelijk voor het energiedossier, spreekt van een „duivels dilemma”. Als Europa geen lng koopt, of aanzienlijk minder, rijzen hier de prijzen de pan uit, zegt hij. Andere landen helpen is een „lastige” kwestie. „Als je één land helpt, moet je andere landen ook helpen. En wie veroorzaakt die tekorten? China doet dat net zo goed als Europa, dat land zou dan ook moeten meebetalen. De markt is wereldwijd krap. Ik weet niet of directe compensatie haalbaar is.”

„Het is weer een teken dat de energiecrisis op alle fronten pijn doet”, concludeert Bontenbal. „Arme landen kunnen geen gas betalen, en wij moeten ‘vies’ gas importeren uit de Verenigde Staten of uit andere niet zo fijne landen.” Het Amerikaanse lng, dat Europa ook in grote hoeveelheden koopt, wordt gewonnen via een omstreden methode die fracking heet en die zeer milieubelastend is. „Ik vind het nog steeds verdedigbaar dat wij meer lng zijn gaan importeren, maar het ontslaat ons niet van de plicht sneller over te gaan op een duurzamere energievoorziening. Dat is de enige uitweg uit deze crisis.”