Kamerlid Mahir Alkaya tijdens de commissievergadering.
Foto Bart Maat/ANP
N.B. Het kan zijn dat elementen ontbreken aan deze printversie.
Interview
Digitale euro SP-Tweede Kamerlid Mahir Alkaya was voorstander van een digitale euro als middel om de macht van de commerciële banken aan banden te leggen. Niet meer. Nu vreest hij dat een digitale munt voor politieke doeleinden kan worden ingezet.
Het was druk, luid en vol in de Tweede Kamer, deze woensdagmiddag. Niet vanwege een debat in de grote plenaire vergaderzaal, maar vanwege een commissievergadering in een van de kleinere zaaltjes van het Tweede Kamergebouw. Het onderwerp van de vergadering is in korte tijd op internet en in activistische kringen uitgegroeid tot een veelbesproken thema: de digitale euro.
Nu is het geldstelsel nog eenvoudig. Geld kun je contant op zak houden, of je zet het op een rekening bij de bank. Contant geld is publiek geld: de munten en bankbiljetten zijn uitgegeven door de centrale bank. Geld op een rekening is privaat geld: je vertrouwt het toe aan een commerciële bank.
Nu cash op steeds meer plekken plaatsmaakt voor pinbetalingen, is die balans zoek. Meer en meer euro’s zijn bij de commerciële banken gestald. Vandaar dat de Europese Centrale Bank zint op een digitale euro. Die bestaat alleen elektronisch, maar wordt net als munten en bankbiljetten uitgegeven en gegarandeerd door de Europese Centrale Bank.
Niet alleen in Brussel en in Frankfurt, waar het hoofdkantoor van de ECB staat, wordt over zo’n munt nagedacht. De VS, China en Zweden hebben eigen plannen voor een digitale versie van hun munt. En dan zijn er nog techbedrijven die een elektronische valuta willen lanceren. Ook dat speelt mee bij de voorbereidingen die de ECB treft: de centrale bank wil niet dat de euro het straks aflegt tegen andere internationale e-munten.
Complottheorieën
Volgend jaar wil de Europese Commissie met concrete plannen komen. Nu de digitale munt steeds dichterbij komt, zwelt de kritiek aan. Woensdag varieerde die van klachten over de betrokkenheid van Amazon, dat een van de prototypes uitwerkt, tot complottheorieën over Europese beleidmakers die inzage zouden willen krijgen in het betaalgedrag van hun burgers of zelfs bepaald betaalgedrag – een vliegreis die CO2 uitstoot – zouden willen blokkeren.
Die laatste zorgen domineerden ook bij het publiek, dat met fluitjes en omgekeerde vlaggen naar het Kamergebouw was getrokken. „Je kunt die enorme opkomst niet los zien van het dalende vertrouwen in de instituties”, zegt SP-Tweede Kamerlid Mahir Alkaya. „Een overheid mag dan zeggen: we gaan het alleen ten goede gebruiken. Maar dat gelooft niet iedereen meer zo makkelijk.”
Alkaya is, samen met VVD-Kamerlid Eelco Heinen, rapporteur op dit onderwerp. Een aantal jaar geleden was hij voorstander van een digitale munt, nu is hij een van de tegenstanders.
Wat is er veranderd?
„Ik zag heel veel in een publieke bank als alternatief voor de commerciële banken. Na de bankencrisis zijn de risico’s in de bankensector gebleven, maar de overheid zegt tegelijkertijd dat ze niet failliet kunnen gaan. Dan staat de overheid garant voor een groot deel van de spaarders. Zo heeft de bank dus wel de lusten – de winst – maar niet de lasten.
„Ik vind dat de verkeerde weg. Ik denk dat je commerciële banken moet behandelen als commercieel. Ze mogen winst maken, maar ze moeten ook failliet kunnen gaan. Dat kan alleen als je een publieke bank ernaast zet.”
Is dat dan niet wat de ECB met deze digitale euro creëert?
„Nee, die kant gaat het nu helemaal niet op. Deze digitale euro wordt helemaal geen goed alternatief voor commerciële banken. Hun positie mag niet aan het wankelen worden gebracht. De digitale munt van de ECB kun je straks niet gebruiken zonder tussenpersoon. Het ligt voor de hand dat dat weer dezelfde commerciële banken worden.”
U noemde het debat ‘mosterd na de maaltijd’. Maar het besluit tot invoering is toch nog niet genomen?
„Het gaat wel die kant op. Er zijn nog wel mogelijkheden om het proces te beïnvloeden. Nederland moet dan met andere landen optrekken, zoals nu al gebeurt, met één helder standpunt. Ik zie de regering als een medestander, die de zorgen van de Tweede Kamer serieus neemt. Alleen: als puntje bij paaltje komt, is het in Brussel zo ingericht dat een enkele lidstaat dit niet kan blokkeren.”
U vreest ook dat de digitale munt voor politieke doeleinden kan worden ingezet. Maar er staat nergens in de ECB-plannen dat contant geld moet verdwijnen of dat klimaatplannen via de digitale euro worden doorgevoerd.
„Ik denk dat het een uitkomst kan zijn. Een voorbeeld: Brussel werkt aan klimaatplannen om de uitstoot terug te dringen. Dat gaat nu vaak via bedrijven, maar wat als je dat via de consumenten wil doen? Of als een rechter zegt: de overheid haalt de klimaatplannen niet en moet nú de CO2-uitstoot terugdringen, net zoals bij stikstof gebeurde. Dan is deze mogelijkheid er.
„De bedoeling is goed. Zij willen klimaatverandering tegengaan of terrorismefinanciering stoppen. Dat snap ik. Maar je kunt met de beste bedoelingen hele foute beslissingen nemen. Ik dacht voor de pandemie ook: er komen geen QR-codes, er komt geen avondklok.”
Zij willen klimaatverandering tegengaan of terrorismefinanciering stoppen. Maar je kunt met de beste bedoelingen hele foute beslissingen nemen
In hoeverre verschilt uw standpunt dan van partijen als de PVV, FVD en JA21?
„Uiterst-rechts verklaart nu al: het is allemaal zo uitgestippeld, dat is de intentie. Ik denk dat niet, maar ik denk wel dat het daarop zou kunnen uitdraaien. Ik zie een elite met haar eigen materiële belangen, met dit als mogelijke uitkomst.
„Zij geven er een hele draai aan en zeggen: het zijn niet hun belangen, het zijn gewoon kwaadaardige mensen, reptielen, pedofielen, satanisten. Ik voel de verantwoordelijkheid om dat narratief niet te voeden, maar ik zou het plichtsverzuim vinden als ik me daardoor zou laten remmen in het uiten van kritiek.”
