‘Erger dan nu kan het niet worden in de Zuid-Afrikaanse politiek’

‘We hebben geen stroom op het moment dat je langskomt’, appt politicoloog Ebrahim Fakir de avond voor het interview. „Je hebt geen elektriciteit nodig toch?” Het stroomtekort illustreert de situatie in Zuid-Afrika. Het land is in chaos. Vier jaar geleden waren alle ogen gericht op de nieuwe president Cyril Ramaphosa, nadat Jacob Zuma vanwege beschuldigingen van corruptie en nepotisme moest aftreden. Ramaphosa’s campagne was grotendeels gestoeld op het aanpakken van corruptie en bood veel Zuid-Afrikanen hoop.

Maar nu is de president zelf verwikkeld in een schandaal. Hij kan niet goed uitleggen waarom hij thuis, verstopt in een bankstel, tussen een half miljoen en vier miljoen dollar aan contanten bewaarde. Hij houdt vol het verstopte geld te hebben verdiend met de verkoop van zijn vee, wat het schandaal de naam ‘farmgate’ gaf. Dinsdag overleefde hij een stemming voor een afzettingsprocedure, nadat regeringspartij ANC eerder had uitgesproken de president te blijven steunen.

Strijden om posities

Ebrahim Fakir – grijs baardje, bril – gaat voor naar zijn appartement in de rijke wijk Houghton in Johannesburg. „Historisch gezien is het ANC een vrijheidsbeweging, voortgekomen uit een geschiedenis waarin er een gecoördineerde, gecentraliseerde leiding was”, legt hij uit. „Het idee dat je moet strijden om posities was niet erg welkom. Dat betekent niet dat ze toen niet democratisch waren, maar het waren speciale voorwaarden waaronder ze gedwongen werden te werken.”

Lees ook: Schimmig gedrag van de Zuid-Afrikaanse president op zijn buffelfokkerij kan leiden tot zijn afzetting

Vrijdag begint het vier dagen durende partijcongres, waar de leden bepalen wie de presidentskandidaat wordt voor de verkiezingen in mei 2024. Tot nu toe is de voormalige minister Zweli Mkhize de enige uitdager van Ramaphosa, de president zou andere uitdagers vlak voor het congres om ongeldige redenen hebben geschorst van de partij. „Vice-president van de partij David Mabuza was in november voor de tweede keer in een paar maanden slachtoffer van een auto-ongeluk”, zegt de politicoloog. „Sommige Zuid-Afrikanen vragen zich af of hier een complot achter zit.”

In de ruime, lichte woonkamer gaat Fakir achter zijn laptop aan de eettafel zitten. „Het grotere probleem van het ANC is een gebrek aan consensus over wie en wat de partij is. Dat maakt Ramaphosa’s positie behoorlijk instabiel”, vervolgt hij. „En het betekent dat hij altijd over zijn rug kijkt en zich voortdurend afvraagt: wie is aan mijn zijde? En wie niet?”

Afnemende steun

Het rommelt al een tijdje in het ANC. Sinds 2016 heeft de partij te maken met afnemende steun. Vorig jaar kwam het aantal stemmen voor het eerst in de democratische geschiedenis van het land onder de 50 procent. De partij van Nelson Mandela, aan de macht sinds in 1994 de apartheid werd afgeschaft, verloor toen de controle over de belangrijkste steden. De vrijheidsbeweging wordt nu geteisterd door onvrede onder de bevolking over de torenhoge kosten voor levensonderhoud en massale werkloosheid die de leefomstandigheden voor velen ondraaglijk maken.

„Sommigen zeggen dat alle hoop verloren is als Ramaphosa zijn vertrouwen verliest, maar dat begrijp ik niet. Hoe kan het erger worden dan dat het al is?”, vraagt Fakir. „Ja, misschien dat de middenklasse er meer op achter uitgaat, maar het leven van armere mensen is nu al verschrikkelijk.”

Fakirs appartement is omheind, een beveiliger houdt in de gaten wie het terrein opkomt. „Niet je telefoon in je hand houden op straat”, zegt de politicoloog. „En controleer de naam van je Uberchauffeur, er zijn de laatste tijd meer ontvoeringen.” Door inflatie, armoede en sociale spanningen neemt de gewelddadige criminaliteit toe. Nog zo’n probleem voor de president.

„Ramaphosa heeft geen geld van het volk gestolen, zoals Zuma wel deed”, zegt Fakir. De voormalige president Zuma wordt ervan verdacht dat hij achter de schermen deals sloot met zakenmensen. Ook zouden zijn kennissen invloed hebben gehad op de benoeming van ministers. Het onderzoek naar deze verdenkingen loopt nog. Wel is hij in juni vorig jaar veroordeeld voor vijftien maanden celstraf wegens minachting van de rechtbank, omdat hij weigerde mee te werken aan het onderzoek naar corruptie.

Lees ook: Affaire rond Ramaphosa schaadt (opnieuw) het vertrouwen in de Zuid-Afrikaanse politiek

Geen bonnetje

Maar ook de zaak rondom Ramaphosa is schimmig. Hij verweert zich in farmgate met het argument dat hij niet wist dat de contanten in zijn boerderij lagen. De vraag is: waarom heeft hij het geld niet alsnog aangegeven en gewisseld naar Zuid-Afrikaanse Rand toen hij daarachter kwam? Het is namelijk illegaal om zo’n hoog bedrag in buitenlandse valuta te bezitten. Ook is er geen bonnetje van de veetransactie.

„Ik denk nog steeds dat Ramaphosa beter is dan de rest”, zegt Fakir. „Het is kiezen uit kwaden. Het zou goed zijn als hij met een tweede termijn de kans krijgt om de rotzooi die Zuma heeft achtergelaten op te lossen”, vertelt hij en neemt nog een slok koffie. „Dat neemt niet weg dat ik ontzettend schrok toen de details van de zaak bekend werden in het parlementaire rapport. Deze acties kunnen niet zonder consequenties voorbij gaan. Hij moet wel straf krijgen.” Vooral het gebrek aan transparantie stoort hem. „Ramaphosa ontkent alle beschuldigingen, maar legt geen verantwoording af voor hoe het dan wel zit. Dat kan natuurlijk niet.”