Mag je deze superslimme chatbot je huiswerk laten maken en wat merkt de docent ervan?

Spaarzaam zijn de momenten waarop je als vader nog indruk kunt maken op je dertienjarige dochter. Vorige week lukte het, toen ik haar werkstuk voor school in twee seconden liet verzinnen door ChatGPT, de superslimme chatbot.

ChatGPT is een sensatie op het gebied van artificiële intelligentie (AI). De chatbot genereert via een website coherente lappen tekst en begrijpt opdrachten in gewone taal – ook in het Nederlands. Het loopt storm; om de haverklap ligt de site eruit wegens een overdaad aan belangstelling.

De technologie, ontwikkeld door het bedrijf OpenAI, is een taalmodel dat getraind werd op een enorme hoeveelheid data. ChatGPT kan dan wel begrijpelijke teksten produceren, de AI heeft geen begrip van de informatie. Door patronen te herkennen in woorden en zinsneden die vaak dicht bij elkaar staan, worden toch zinnige verbanden aangebracht. Het resultaat oogt overtuigend, zelfs al staan er soms foute feiten in.

Een kennis die regelmatig rapporten moet schrijven – terwijl hij niet van schrijven houdt – slaakt een zucht van verlichting als hij ziet dat ChatGPT een goede inleiding verzint. ChatGPT lijkt een uitkomst voor iedereen die snel tekst moet produceren en daar niet te hoge eisen aan stelt. Ook als je een werkstuk moet maken en dat met minimale inspanning wilt doen.

Werkt het? We nemen de proef op de som. Met instemming van haar docenten levert mijn dochter – naast haar eigen producties – twee werkstukken in die gemaakt zijn door ChatGPT.

Het eerste is een aardrijkskunde-opstel over de arbeidsomstandigheden in China. En opdracht 2: ‘schrijf uit eigen fantasie een dagboekfragment in het Engels, uit het standpunt van een tot slaaf gemaakte’. Bijna magisch: als je ChatGPT vervolgens vraagt een brief vanuit Surinaams of Indonesisch perspectief te versturen, dan verandert de zin „ik heb de hele dag katoen geplukt” in „suikerriet” of „rijst” geplukt.

Voor Engels scoorde ChatGPT een dikke voldoende voor HAVO/VWO 2 niveau, zegt de docent. Bij aardrijkskunde haalt ChatGPT de lat niet: er is een bronnenlijst nodig en die levert het taalmodel er niet standaard bij. Wel geeft de chatbot goede aanknopingspunten om een student verder te helpen, vindt de leraar.

Wat moeten leerlingen en docenten met de chatbot? Die vraag beantwoorden onderwijskundig adviseurs Laura Koenders en Willemijn Schot van de Universiteit Utrecht. Ze probeerden ChatGPT uit, samen met docenten uit de praktijk. Dit zijn de eerste conclusies.

ChatGPT gaat verder dan hulpmiddelen als spellingcontrole, rekenmachines, Wikipedia of Google Translate. Verandert zo’n chatbot het onderwijs?

Laura Koenders: „Een paar docenten vroegen ons: gaan onze leerlingen dit gebruiken? Binnen twee weken, zei ik. Als ik dit zelf tijdens mijn schooltijd tot mijn beschikking had, had ik het ook gebruikt.”

„Bij ons thuis gaat het er al de hele week over”, zegt Willemijn Schot. Haar dochter uit groep 7 gaf ChatGPT de opdracht een boek samen te vatten. Dat lukte met een Harry Potter-titel, een ander, wat onbekender, boek kende de chatbot niet.

„Mijn dochter vond de woorden in de samenvatting te moeilijk. Dat gelooft de meester nooit, zei ze. Toen hebben we ChatGPT gevraagd het wat simpeler te formuleren. Daar zou de meester wel intrappen, dacht m’n dochter. En dat bleek te kloppen. Met een paar trucs maak je de chatbot geloofwaardiger. Je kunt spelfouten laten toevoegen om de tekst minder perfect te laten lijken.”

Steek je iets op van zo’n chatbot?

Willemijn Schot: „ChatGPT is een hulpmiddel om informatie te zoeken. Het is makkelijker dan googelen, omdat je de informatie op je eigen niveau kunt laten weergeven. Maar bij het vak Mediawijsheid leren we kinderen dat ze de bron moeten kennen om informatie in te schatten. En dat kan bij ChatGPT niet.”

Koenders: „Als je wat ingewikkelder prompts – opdrachten – geeft, gaat de chatbot dingen verzinnen. Je kunt er bijvoorbeeld referenties in laten zetten, maar die kloppen niet altijd. Dan verwijst ChatGPT als bron naar mensen die wel op een universiteit werken, maar een hele andere expertise hebben.”

„Met ChatGPT kun je ook makkelijk programmeren, bijvoorbeeld voor statistisch programma ‘R’ dat veel in de academische wereld gebruikt wordt. Maar je hebt nog altijd echte programmeurs nodig, mensen met kennis, om te beoordelen of het klopt. Dat geldt ook voor taal, een veel algemenere vaardigheid dan programmeren.” 

Van copy-pasten wat een taalmodel uitbraakt, word je zelf niet slimmer. Creëren we met AI domme leerlingen?

Schot: „Vergelijk het maar met een rekenmachine. Daar mag je als leerling gebruik van maken, maar er is nog altijd rekenkundig inzicht nodig om een vraag goed te beantwoorden.”

„Veel kinderen die van de basisschool komen, kunnen nu al niet goed genoeg rekenen en ze lezen te weinig. Voor taal is ook basiskennis nodig. Stel je voor dat we zeggen: laat alles door AI genereren en pas het een beetje aan. Als niemand nog originele stukken schrijft, komt er geen nieuwe kennis meer bij.”

Veel tekst die ChatGPT genereert, oogt wat risicoloos en voorspelbaar. Kan een docent dat herkennen?

Koenders: „Tussen een stapel met dertig werkstukken valt dat echt niet op. Je kunt AI wel trainen om AI te herkennen, door met een taalmodel te testen: hoe waarschijnlijk is het dat deze woorden bij elkaar staan?”

Schot: „Er zit nu al plagiaatcontrole ingebouwd in onderwijssoftware. Dan verschijnt er een vlaggetje als een tekst te veel overlapt met tekst op internet. Maar dat werkt bij ChatGPT niet, omdat dat unieke teksten zijn. Je kunt wel werkstukken in speciale software laten tikken die kan zien of de tekst snel gekopieerd is. Of ze huiswerk in de klas laten maken, onder toezicht. Je kunt weer handgeschreven werkstukken eisen maar het kost tijd om al die handschriften te ontcijferen.” 

Koenders: „Docenten moeten beter nadenken over welke opdrachten ze geven. Een essay schrijven is in veel gevallen niet de juiste manier om kennis en begrip te testen. Dat betekent dat je mondelinge overhoringen of spreekbeurten moet geven. Die zijn minder makkelijk te hacken.”

De docent van mijn dochter gaf zijn klas raad: als een chatbot je werkstukken maakt, dan val je in de toets op school door de mand. Mag een chatbot je huiswerk doen of niet?

Koenders: „Je zou de chatbot kunnen inzetten om hogere taalvaardigheden als tekstanalyse en kritisch denken te oefenen. Maar als het doel is te leren schrijven, goede zinnen te maken, dan niet: dan doet ChatGPT precies wat jij zou moeten leren.”

En wat vindt ChatGPT er zelf van?

ChatGPT: „Het is belangrijk om zelf je huiswerk te maken en te begrijpen wat je leert. Dit is niet alleen belangrijk voor je prestaties op school, maar ook voor je persoonlijke ontwikkeling en je toekomst.”