Als Elke Vierveijzer (35) net klaar is in de schouwburg van Gouda, komt ze nog een keer op. Overal op het toneel liggen attributen waar ze muziek mee heeft gemaakt: een zaag, een bijl, olievaten. Ze gaat in het midden staan – een paar meter voor de plek waar ze net heeft geschreeuwd, gekrioeld en zwoel heeft gedanst – kijkt het publiek in, zet een glimlach op, tilt haar stem een paar tonen omhoog en zegt: „Ontzettend leuk dat jullie hier zijn. Van mijn vorige voorstelling Lucht hebben we een elpee gemaakt. Voel je vooral niet verplicht, maar jullie kunnen hem bij mij kopen.” Aan alles voel je: normaal is zij deze vriendelijke, pleasende vrouw.
Toch is die Elke in de voorstelling niet zichtbaar. Ze vecht ertegen. Drift gaat vooral over woede, verpakt in liedjes en teksten die eerder kreten zijn dan concrete verhalen. Het is totaal anders dan haar vorige voorstelling, zegt ze een paar dagen later aan de keukentafel in haar huis in Liempde. Met Lucht won ze de Poelifinario, de belangrijkste cabaretprijs, in de categorie ‘kleinkunst’. Die show ging over rouw na een burn-out en zat vol, zoals ze zelf zegt, ‘mooie liedjes’.
Waarom moest het zo anders?
„Ik moest mijn lijf echt geweld aandoen om mooie liedjes te zingen. Ik voelde zo’n kramp hier (ze wijst naar haar keel). Na het zingen had ik veel pijn. Ik hield daar toch ook iets hoog. Zo van (ze opent haar armen, haar stem klinkt opeens heel zoet): ‘We gaan het hebben over verdriet en pijn en hoe we met elkaar omgaan.’
„Daarna kwam de vraag wat ik in 2024/2025 ging doen. Eerst dacht ik: helemaal niets. Ik kon dit niet meer. Maar ik voelde dat er van alles in mij schreeuwde dat eruit moest. Dat is misschien ook logisch. Vanuit mijn burn-out ontstond Lucht en het is onvermijdelijk natuurlijk dat daarna de woede komt.”
Onvermijdelijk natuurlijk?
„Dat hoor je vaker in een rouwproces.”
Wat verloor je?
„Ik was altijd op zoek naar manieren om mensen niet te kwetsen. Dat is heel vermoeiend want dan ben je de hele tijd met je antennes bij de ander. Ik verloor tijdens die burn-out het vermogen om me continu aan te passen. Ik was doodop. Maar daar was wel mijn identiteit op gestoeld, snap je? En hoe zorg je er dan voor dat mensen je nog steeds liefhebben? Wat als ik boos ben of tegen durf te bewegen, houden ze dan nog van mij?”
Zijn er momenten geweest in jouw jeugd waarop jouw woede niet werd geaccepteerd?
„Misschien was dat het niet eens. Mijn vader was vaak heel boos. Niet specifiek op ons gericht, maar je bent een kind en je wil dat het stopt. Je wist nooit wanneer de bom zou ontploffen. Dat kon zijn als hij ging klussen. Nou dan zag je iedereen zo alle uithoeken van het huis verkennen. Dat pleasende was denk ik een tegenreactie. Allebei mijn ouders hadden een ingewikkelde jeugd. Die generatie was van niet zeiken, gewoon je schouders eronder en door. Dus ik neem hem dit niet kwalijk.
„God, ik hoor mezelf dit dan zeggen en dan denk ik: maar dat is dus je probleem. Neem ze het even een jaar lang helemaal kwalijk.”
Wat zei jouw woede eigenlijk?
„Na Lucht kon ik dus moeilijk klanken maken, de klinkers stokten met zingen in mijn keel. Ik ben begonnen met stembevrijding. De eerste keer eindigde in, ik denk wel vijf minuten, snoeihard nee schreeuwen. Nul last van mijn stem. Toen dacht ik: hoe helder wil je het hebben? Dus deze voorstelling is een grote nee.”
De pleasende Elke is er helemaal niet meer in deze voorstelling. Je had ervoor kunnen kiezen om die twee Elkes te mengen.
„Ik maak vanuit mijn onderbuik en daar zat de behoefte om helemaal los te breken. Ik had Kim [Arnold] als regisseur gevraagd omdat ik iemand zocht die fysiek theater maakt. Woede is fysiek. Ik wilde dansen, schreeuwen, bewegen. De eerste repetities namen we een emotie, keken we naar waar die begon in mijn lijf en gingen we die uitvergroten.
„Maar het was ingewikkeld want bij de try-outs merkte ik dat mensen niet zeiden van: ‘ach meid, ben je zo boos, kom hier, dan wieg ik je even’. Nee, ze waren geïrriteerd. Ik denk dat ze geconfronteerd werden met een kant van zichzelf die ze niet perse fijn vinden en dat nodigt niet uit tot gesprek. Na een try-out was er een vrouw die mij van top tot teen bekeek en zei: ‘Hoe kun je zo zijn?’
„Ik dacht o shit, ik kan dit als mens helemaal niet. En toen was er een try-out waar Kim niet bij was en toen ging ik schmieren. Grapjes verwerken, verhalen vertellen, alles lichtvoetiger maken. Dagen later zei Kim na aanleiding van de beelden: ‘Wij moeten even praten.’ Ze zei: ‘We kunnen deze route inslaan, dat is misschien comfortabeler voor het publiek, maar jij wilde iets anders maken en dan hoort het ongemak erbij’. Kim heeft me elke keer als een pitbull teruggetrokken naar waar het begon. En soms dacht ik wel van: hou op! Maar uiteindelijk wilde ik dit maken.”
Grappig. Want Kim zei juist dat je makkelijk was en alles uit wilde proberen wat zij voorstelde.
„Ik heb mijn grenzen wel aangegeven, maar ik zie dan ook niet het nut van starheid en snel oordelen voordat ik iets van alle kanten heb bekeken. Maar het is inderdaad de story of my life. Een keer ging ik uit eten met mijn team. Zij zaten de hele tijd te kutten. Op een gegeven moment heb ik voor m’n gevoel gezegd (ze slaat met haar hand op tafel): ‘Zo is het afgelopen!’ De volgende dag in het theater zei ik: ‘Sorry dat ik gisteren zo boos was’. Toen zeiden ze: ‘Was jij boos?’ ”
Je ontkomt niet aan het feit dat je als vrouw met 1-0 achterstaat omdat je gewoon niet geacht wordt je woede te pakken
In je voorstelling zitten niet veel concrete verhalen. Waarom niet?
„Er zat in een van de eerste try-outs een zeven minuten durend verhaal over een bezoek aan de gynaecoloog. Na dat optreden was er nog een nagesprek. Daar ontstond een felle discussie over de inhoud van mijn ervaring die erg op vrouwen was gericht. Ik vroeg me af: wil ik dit nou? Want ik wilde geen feministische voorstelling maken.”
Niet? Heb je dan geen feministische voorstelling gemaakt?
„Dat vind ik een moeilijke vraag. Ik denk voor de feministen of de extreme antifeministen in de zaal wel. Ben ik ervan overtuigd dat al deze thema’s alleen maar spelen in het vrouw zijn? Nee. Maar je ontkomt niet aan het feit dat je als vrouw met 1-0 achterstaat omdat je gewoon niet geacht wordt je woede te pakken. Vrouwen zijn toch altijd symbool voor zachtheid, vrolijkheid, verzorging. We hebben al veel gewonnen, maar dat is nog steeds diepgeworteld in onze systemen. Interessant is wel dat er een verschuiving plaatsvindt. Nu ligt de woede van mannen meer onder de loep, met de cancel culture. Dat roept weerstand op.
„Ik denk dus dat woede zo’n universeel thema is, dat er nu heel veel mensen heel boos zijn en dat het hoog tijd wordt dat we daar een vorm voor leren vinden. Op een zo onschadelijk mogelijke manier. Dat is een zoektocht die we als maatschappij aan mogen gaan.”
Ik begreep dat je het tekstschrijven ook anders hebt aangepakt. Dat je soms prachtige teksten had geschreven…
„…en dat ik er van Kim met de schuurborstel overheen moest ja. Nou, het grappige is, ik vind dat niet helemaal gelukt. Zij heeft me echt uitgedaagd om zinsconstructies op te breken, om de teksten ongepolijst te maken, maar ik verzand in poëtische beelden. De kern van wat ik maak is zo verbonden aan een gevoel en niet aan een concept. Ik zoek beelden bij mijn onderbuik. Dat past ook bij mijn karakter. Als je minder concreet bent, is het ook zachter. Dat zit zo diep. Dus ik wilde wel maar ik kreeg het gewoon niet voor mekaar. Het is nog steeds binnen de lijntjes. Tegelijkertijd denk ik dat het voor het publiek helemaal moeilijk zou zijn geweest als ik alles had losgelaten. Mensen komen ook naar mij toe omdat ik diegene ben van die mooie liedjes. Dit is al een enorme stap, het voelde alsof ik dan te veel was verloren.”
