Een vrouw met dementie, een gevecht tegen de onbereikbaarheid

‘Zondag 6.26. Stilte in huis. Medewerkers bij elkaar. Ging weer terug naar kamer. Situatie voelt vervelend. Waar hoor ik nu bij? Voelt ‘opgesloten’. Ga maar wat lezen.’ Marleen (79) woont sinds een paar jaar in een gesloten woongroep voor mensen met dementie in Harderwijk. Fotograaf Ruchama van der Tas (21) studeerde dit jaar af aan de Nederlandse Academie voor Beeldcreatie in Apeldoorn met Clouded Memories, een poëtisch en gelaagd boek dat ze maakte over Marleen. Daarin wisselt ze handgeschreven briefjes en portretten van Marleen af met natuurfoto’s, privéfoto’s van vroeger en stillevens op haar kamer – tandenborstels en een schilderkwast in een beker, een houten tafel die vol ligt met boeken en papieren, een beeldhouwwerkje dat ze ooit maakte van haar gezin van vier: zij, haar man en hun twee zonen.

Foto’s: Ramona van der Tas

Van der Tas: „Ik heb al een paar jaar een bijbaantje als gastvrouw op deze woongroep. Thee en koffie zetten, helpen met het eten. Fantastisch werk. Ik had gelijk een klik met Marleen. Ze is heel positief en open. Ze is creatief en haalt plezier uit plaatjes knippen en plakken, tekenen, schilderen. Ze houdt van wandelen, van dansen in haar kamer. Maar ze worstelt ook met gevoelens van eenzaamheid, gemis en onmacht. Er zijn heldere momenten, maar soms is alles vaag. Dat roept onzekerheid op. ‘Ik wil bereikbaar blijven en niet onbereikbaar worden en afsluiten’ schrijft ze in een van haar briefjes. ‘Onduidelijke situatie. Frustrerend!’ Die woorden geven zo goed haar strijd weer.”

Foto’s: Ramona van der Tas

In het boek zien we een aantal foto’s die Van der Tas buiten maakte: Marleen die door een fris lentebos wandelt, een foto van heldere wolken in een strakblauwe lucht. „Zo zie ik het voor me: mooie herinneringen die boven haar zweven, maar ze kan er net niet bij. En dan, ineens, komen ze binnen. Dat geeft haar een prettig gevoel, dan is ze blij. Maar zo gaat het ook met nare en moeilijke herinneringen. Het verlies van haar man, een zoon die overleed. Dat kan haar plotseling overvallen, alsof het net gebeurd is. Waarbij ze zich ook afvraagt: was dit wel echt zo? Is het de werkelijkheid? Of is het iets dat in mijn brein gebeurt?”

De lichte natuurbeelden in het boek wisselt Van der Tas af met donkere, onheilspellende foto’s. Een vage schim van een eenzame man in een nachtelijke straat, flauw belicht door het schijnsel van een lantaarnpaal. Diepblauw water, bijna zwart – als je niet oppast zuigt het je zo naar beneden.

„We hebben op school, met docenten en studenten, veel gepraat over de ethische kant van dit project. Marleen is kwetsbaar en zelf niet altijd in staat goed te beoordelen wat het inhoudt om hieraan mee te werken. Ik heb contact met haar zoon gezocht en met z’n drieën hebben we er gesprekken over gevoerd. Alle foto’s heb ik ook eerst aan Marleen en haar zoon laten zien. Als geheugensteuntje had ik ook een briefje aan Marleen geschreven, om op haar kamer neer te leggen: dit en dit zijn we aan het doen, samen maken we een fotoproject. Probleem was alleen dat ze dat briefje telkens weer kwijtraakte.”

Foto’s: Ramona van der Tas

Ruchama van der Tas: Clouded Memories. Uitgave in eigen beheer. 96 blz, € 50. Info ruchamavdtas.nl