‘Een Europese visumstop voor Russen is flauwekul’

Leonid Volkov wil Europese politici „niet de maat nemen”, maar een beetje cynisch is hij wel. Want terwijl de Europese ministers van Buitenlandse Zaken woensdag in Praag vergaderen over een mogelijke visumstop voor Russische toeristen, storten Europese landen dagelijks honderden miljoenen euro’s in Poetins oorlogskas, in ruil voor gas.

„Geen fraai plaatje”, zegt Volkov, een van de naaste medewerkers van de gevangen oppositieleider Aleksej Navalny. „Maar een gasembargo zal er niet komen, want het is voor Duitsland en een aantal andere landen onacceptabel. Daarom is het thema van de visumstop zo buitengewoon aantrekkelijk.”

Lees ook: ‘Het is oorlog en dus zijn Russische toeristen hier niet welkom’, vindt Tsjechië

Het klinkt zo mooi, zegt Volkov: ‘we willen geen Russische toeristen in Europa’. Een standpunt dat Volkov op zich kan billijken. „Vanuit moreel oogpunt is het inderdaad vreemd om nu Russische toeristen in Europa te zien.” Zolang Europese landen Schengenvisa blijven verstrekken aan journalisten, wetenschappers of Russische activisten, zal de „schade” van een visumstop gering zijn, zo denkt Volkov, net zo klein als het resultaat dat er mee zal worden behaald – nul. „Het idee: ‘laten we alle visa verbieden want dan komen Russen in opstand’, is flauwekul. Zullen Russen ophouden warme landen te bezoeken? Nee. Reizen is nu al enorm lastig en duur (sinds de oorlog zijn er geen directe vluchten meer tussen Rusland en de EU, red.). Wie desondanks naar Spanje is vertrokken zal straks naar Turkije gaan. Wie dit jaar in Griekenland was, gaat straks naar Egypte. Zullen ze daarom Poetin meer gaan haten? Nee natuurlijk. Ze denken alleen: die stomme Europeanen.”

Verstrekkend plan

Dat neemt niet weg dat Navalny’s mensen, die al enige tijd opereren vanuit de Litouwse hoofdstad Vilnius, kansen zien. De discussie over Russische toeristen is volgens Volkov een uitgelezen kans om een verstrekkend plan van team Navalny opnieuw onder de aandacht te brengen: het opleggen van sancties aan zesduizend Russen die het hart vormen van het Poetinistische regime. „Het is onze taak om te laten zien dat het vólgende idee nóg aantrekkelijker is”, zegt Volkov. „De lijst van zesduizend.”

Er is een enorme hoeveelheid mensen die dicht bij Poetin staan, die aan de sancties ontkomen en naar Europa blijven reizen

Sinds de Russische annexatie van de Krim heeft de EU individuele sancties (zoals een inreisverbod of de bevriezing van tegoeden) opgelegd aan enkele honderden Russen. Sinds het uitbreken van de oorlog zijn daar honderden aan toegevoegd. Verheugend, zegt Volkov, maar er wordt niet altijd goed gekozen. „Er staan bijvoorbeeld generaals op de sanctielijst, maar die mogen vanwege hun functie toch al niet naar het buitenland reizen. Die worden daar dus niet koud of warm van. Aan de andere kant is er een enorme hoeveelheid mensen die dicht bij Poetin staan die aan de sancties ontkomen en naar Europa blijven reizen.”

Baanbrekend onderzoek

Dat kan beter, dachten Volkov en zijn collega’s. In de afgelopen jaren heeft het team baanbrekend onderzoek gedaan naar de corruptie van de Russische elite. Volkov en onderzoekers als Maria Pevtsjich kennen het Poetinisme als hun broekzak. „We besloten om al onze kennis in te zetten. Bovendien wilden we een echt gevoelige klap uitdelen aan een wijde kring van Poetin-getrouwen. Op dat moment stonden er rond de zeshonderd namen op de sanctielijst. Laten we flink hoger inzetten, dachten we: wij leveren er zesduizend. Om te laten zien dat we veel harder moeten optreden.”

Het opstellen van de lijst was een enorme klus, want de Europese wet- en regelgeving vereist een goede onderbouwing voor sanctiemaatregelen. „Zesduizend is heel veel”, zegt Volkov. „Onze juristen zijn er maanden mee bezig geweest.” De lijst die het team-Navalny in april presenteerde, bestaat uit verschillende categorieën: bestuurders, propagandisten, corrupte zakenlieden en ambtenaren, uitvoerders van Poetins repressie. „Zij die de oorlog mogelijk hebben gemaakt en zij wier handelen tot deze verschrikkelijke oorlog heeft geleid”, zo vat Volkov elegant samen.

De lijst van zesduizend is zo een staalkaart van het Poetinisme geworden. „Door het opstellen ervan zijn we zelf ook beter gaan begrijpen hoe het Poetinistische machtssysteem is opgebouwd”, vertelt Volkov. „De directe omgeving van Poetin wordt gevormd door oude mannen. Maar de gemiddelde leeftijd van de mensen op onze lijst bleek rond de 45 te liggen. Dat zijn de managers, de radertjes van het systeem.”

Lees ook: Russen op straat: visumstop raakt niet de juiste groep

Corrupte bestuurder

Radertjes als de 46-jarige Maksim Liksoetov, als vice-burgemeester van Moskou verantwoordelijk voor transport in de hoofdstad. Hij is niet alleen een invloedrijke bestuurder, maar ook een oligarch met aandelen in een bedrijf dat treinwagons bouwt – die de gemeente Moskou aanschaft voor de metro. „Liksoetov heeft geen bloed aan zijn handen”, zegt Volkov. „Tegelijkertijd is hij een goed voorbeeld van hoe een corrupte bestuurder medeplichtig wordt aan onderdrukking. Zo heeft hij opdracht gegeven alle ambtenaren van het gemeentelijk vervoersbedrijf die hadden deelgenomen aan demonstraties tegen de aanhouding van Navalny in 2021 te ontslaan. En het is duidelijk waarom: hij is bang voor het verlies van zijn ambtenarenbaan die hem in staat stelt om te stelen uit de staatskas.”

Dinsdag stuurde Navalny vanuit de isoleercel een serie tweets de wereld in. „Het Kremlin is woest over onze lijst van zesduizend”, schreef de oppositieleider. Begrijpelijk, zegt Volkov: de aandacht voor ‘de zesduizend’ vormt een directe aantasting van Poetins macht. „Met onze lijst spreken we de bredere Russische elite aan. Zij zijn jong, hebben nog een heel leven ná Poetin voor de boeg. Beste vrienden, zeggen we: willen jullie voor altijd gebrandmerkt zijn als een soort oorlogsmisdadiger, of willen jullie een kans op een normaal leven? Dan moeten jullie nu wel stappen gaan zetten.”