Een bezoek aan vier modetentoonstellingen: virtuoos, virtueel en vervuilend

Christian Dior noemde hem „de meester van ons allemaal” en Coco Chanel omschreef hem als „de énige meester”. Wie de aan de Spaanse ontwerper Cristóbal Balenciaga (1895-1972) gewijde tentoonstelling in het Haags Kunstmuseum bezoekt, begrijpt wat ze bedoelden.

De ontwerpen die te zien zijn op Balenciaga – Meesterlijk zwart stammen uit de jaren veertig, vijftig en zestig, maar zijn zo ingenieus in elkaar gezet en uitgesproken qua vorm dat ze modern ogen. Vooral de jurken van de speciaal voor Balenciaga ontwikkelde, maar notoir moeilijk te verwerken stof gazar – zo stug dat het haast draagbare sculpturen worden – lijken tijdloos. De keuze om uitsluitend zwarte kledingstukken te tonen werkt; alle aandacht gaat naar die virtuoze vormen.

De tentoonstelling, die eerder in Parijs en het Amerikaanse Fort Worth te zien was, begint levendig met een ruimte vol foto’s van pas-sessies in het Balenciaga-atelier, maar wordt gaandeweg statischer. De ontwerpen staan in sobere grijze zalen op poppen zonder hoofd of ledematen, vaak achter glas. Dat zet de moderniteit van de ontwerpen geen kracht bij.

De timing kon in elk geval niet beter. Balenciaga, dat sinds 2015 onder leiding staat van de Georgische ontwerper Demna, is een van de succesvolste modehuizen. Dat trekt bezoekers die geen flauw idee hadden hoeveel geschiedenis er schuilgaat achter hun sneakers en hoodies (Balenciaga’s bestsellers anno 2022).

Het hedendaagse Balenciaga komt pas in de laatste ruimte aan bod, in een video van de eerste couturecollectie van Demna uit 2021. En hoewel Demna een compleet eigen esthetiek heeft waarmee hij een jong publiek aanspreekt, is deze collectie een eerbetoon vol referenties naar zijn voorganger: grote, ronde silhouetten, complexe snits en ja, heel veel zwart.

Nathalie Wouters

●●●●●

De vrouw is jong, maar oogt oud. Ze vertrok naar de grote stad in de hoop op een beter leven, maar eindigde in een textielfabriek, waar ze twaalf uur per dag kleding maakt, tussen chemische dampen, in de hitte. Haar dochtertje heeft ze bij anderen ondergebracht. Per maand verdient ze omgerekend 23 euro. Zomaar het trieste, helaas universele verhaal van een textielarbeider uit Bangladesh.

Het filmpje is te zien in een tentoonstelling over katoen in Fashion For Good, een „interactief” museum over de toekomst van (duurzame) mode – vlak bij de van fastfashionwinkels vergeven Kalverstraat.

Katoen is een razendinteressante stof. Niet alleen omdat het een van de meest gebruikte textielsoorten is (40 procent van alle kleding wordt ervan gemaakt) maar ook vanwege de cultuurhistorische achtergrond, in relatie tot slavernij en kolonialisme . Het ‘witte goud’ staat aan de basis van globalisering. Dankzij deze stof werd Europa een wereldmacht.

Tegelijkertijd is katoenproductie een enorme belasting voor het milieu: voor het maken van één katoenen T-shirt, zo is op de tentoonstelling te lezen, is 2.700 liter water nodig – dat is wat een gemiddeld mens in drie jaar drinkt.

De tentoonstelling, Knowing Cotton Otherwise, belooft aan de hand van het werk van lokale kunstenaars „een veelzijdige ervaring” te bieden die je uitnodigt om te „reflecteren, vragen te stellen, te spelen en te verwonderen”. Helaas wordt die belofte niet ingelost. De tentoonstelling is een rommeltje. Op een lap stof lees je een lange, droge spreekbeurttekst met informatie over de katoenplant. Op verschillende schermen wordt een compilatie afgespeeld van clichématige goededoelenfilmpjes – zonsondergang op een Indiase akker, supermodel Christy Turlington die haar afschuw uitspreekt – over omstandigheden in textielfabrieken. De ‘lokale kunst’ blijkt te bestaan uit onder meer een promofilmpje voor een hip Amsterdams merk dat kleding hergebruikt en een kunstwerk van gelaste stalen buizen in de vorm van een bank, van kunstenaar Noah Cohen, waarvan de relatie tot katoen volstrekt onduidelijk blijft. De 10 euro die het toegangskaartje kost, kun je beter investeren in een mooi, tweedehands T-shirt. Van katoen.

Jonas Kooyman

●●●●●

Een modetentoonstelling zonder ook maar één fysiek kledingstuk, dat is Screenwear – Exploring Digital Fashion in Design Museum Den Bosch. De complete tentoonstelling bestaat uit ruim zestig schermen die nu eens niet subtiel zijn weggewerkt maar pontificaal in de ruimte staan, inclusief zichtbare snoeren. Daarop zijn kleren te zien die alleen digitaal bestaan, bedoeld om bijvoorbeeld je avatar – in games of social media – aan te kleden. Een modesegment dat sinds de pandemie snel aan terrein wint.

De tentoonstelling laat zowel het werk van autodidacten als traditionele modehuizen zien. Achter een ouderwetse pc bekijk je het computerspel waarin Balenciaga z’n najaarscollectie van 2021 presenteerde, of kleed je een ‘sim’ (een karakter in de al twintig jaar populaire game The Sims) in Moschino-kleren. Even verderop kun je op iPads door het werk van jonge, onbekende digitale modeontwerpers scrollen.

Daar komen nog veel futuristische clichés (heel veel zilver, en kleding met tentakelachtige uitstulpsels) voorbij. Dat maakt nieuwsgierig: gaat digitale mode straks een heel eigen esthetiek ontwikkelen? En hoe gaat die er dan uitzien?

Dat het ontwerpproces minstens zo complex en tijdrovend kan zijn als bij een ‘echt’ kledingstuk, blijkt uit de video van de Londense Stephy Fung, die op streamingplatform Twitch wekelijks laat zien hoe ze pixel voor pixel een kledingstuk ontwerpt.

Het valt niet mee om een fenomeen in kaart te brengen dat nog zo in de kinderschoenen staat en zich grotendeels in de krochten van het internet afspeelt. Maar het Design Museum weet in slechts één zaal knap een veelomvattend beeld te scheppen.

Nathalie Wouters

●●●●●

Vier maanden nadat het modemuseum MoMu in Antwerpen na een verbouwing van drie jaar eindelijk weer open was, moest het voor acht maanden dicht vanwege problemen met de klimaatregeling. MoMu heropende vorige maand opnieuw, met als hoofdtentoonstelling Mirror Mirror, mode & de psyche.

Mode en psychologie is een thema waarmee je veel kanten op kunt. Want mode gaat natuurlijk helemaal niet alleen over uiterlijk. Mode gaat over aspiratie, ergens bij willen horen, zelfbeeld, identiteit, je goed voelen omdat je iets draagt dat bij je past en/of je mooi staat.

MoMu heeft de psychische problemen van jonge ontwerpers en modestudenten als uitgangspunt genomen, en de gevolgen van de digitalisering, die zou hebben geleid tot „vaak verstoorde relaties met het eigen lichaam”.

De tentoonstelling is „een verhaal in drie delen”; een zaal met kleding (‘reflectie’), een zaal met poppen (‘replica’), en plus een gedeelte over avatars.

De – meest recente – kledingstukken zijn bijna allemaal volumineus, waardoor ze letterlijk afstand nemen van het lichaam. Ook zijn er stukken uit de ‘lumps and bumps’-collectie uit 1997 van Comme des Garçons, waar op onverwachte en niet per se charmante plekken verdikkingen zijn aangebracht. Het wreekt zich een beetje dat het museum uitsluitend designermode laat zien; het thema blijft daardoor enigszins op afstand. Dat laatste geldt ook voor de zalen met poppen en avatars. Er zijn bijzondere dingen te zien, zoals de blazer van grijze wol die Martin Margiela als tiener voor zijn Barbie maakte naar voorbeeld van Yves Saint Laurent, een paspop uit 1816, de met mode aangeklede poppen van Walter Van Beirendonck en Viktor & Rolf, een beeld van kunstenaar Sarah Lucas en een video van Paul McCarthy en Mike Kelley. Maar de link met de psychische gesteldheid van de modemens en de modewuste mens is niet overal voelbaar. Heel erg is dat overigens niet: alleen al de zaal met poppen maakt een bezoek zeer de moeite waard.

Milou van Rossum

●●●●●