ECB kiest voor groen: uitstoot bedrijven gaat meewegen bij opkopen van obligaties

Fossiele energiebedrijven Shell, Repsol en OMV, de luchthaven Schiphol, luchtvaartmaatschappij Wizz Air, grondstoffen- en mijnbouwgigant Glencore. Het zijn bedrijven die met hun activiteiten nogal wat klimaatschade veroorzaken – maar die wel op steun kunnen rekenen van de Europese Centrale Bank (ECB).

Obligaties die zij uitgaven, staan namelijk op de balans van de ECB, die de leningen de voorbije jaren opkocht. De ECB kocht in totaal zo’n 350 miljard euro aan schulden van bedrijven op, om hun leenkosten te drukken. Zo moest de economie worden aangejaagd en de – tot voor kort – zeer lage inflatie worden opgekrikt.

Maandag deed de ECB een belangrijke aankondiging: het monetair beleid wordt vergroend. Vanaf oktober dit jaar zal de ECB klimaatoverwegingen meenemen bij de keuze voor obligaties die worden opgekocht.

Weliswaar koopt de ECB, boven op die 350 miljard euro, geen extra bedrijfsleningen meer op. De inflatie is nu veel te hóóg in plaats van te laag en dus is het opkoopprogramma gestaakt. Maar obligaties die aflopen, worden voorlopig nog wel vervangen door nieuwe. Jaarlijks gaat het om zo’n 30 miljard euro aan bedrijfsleningen die volgens nieuwe, groene criteria zal worden herbelegd.

De ECB zal voortaan meewegen hoe hoog de emissies zijn van bedrijven, hoe ambitieus ze zijn in emissiereductie en hoe open ze zijn over hun vervuilende activiteiten, vertelden ECB-directieleden Isabel Schnabel en Frank Elderson maandag in een gesprek met journalisten. „Dit zal bedrijven en financiële instellingen aanzetten om transparant te zijn en om emissies geleidelijk te reduceren”, zei Schnabel.

Geen uitsluiting

Geen enkel bedrijf wordt vooraf uitgesloten van ECB-opkoop – ook een fossiele energiereus als Shell niet – maar als een intern scoresysteem aangeeft dat een bedrijf onvoldoende presteert, kiest de ECB voor een andere obligatie. Ook bij onderpand dat de ECB aanneemt voor leningen aan banken gaan klimaatcriteria gelden.

Het besluit van de ECB laat zien hoe het denken van centrale banken over klimaatverandering, een onderwerp waar zij zich een paar jaar geleden nog verre van hielden, is veranderd. De Bank of England en de Zweedse Riksbank kondigden recentelijk soortgelijke stappen aan. Investeringen in fossiele bedrijven die de transitie niet snel genoeg maken, gelden in toenemende mate als riskant. Maar het gaat niet alleen om risicobeheersing. Centrale banken zien – na jarenlang aarzelen – voor zichzelf een rol weggelegd in het bereiken van de klimaatdoelen van Parijs.

Die rol is wel beperkt, zegt Frank Elderson, een Nederlandse jurist afkomstig van De Nederlandsche Bank die nu bij de ECB werkzaam is. „Regeringen en parlementen hebben hierin de belangrijkste verantwoordelijkheid, maar we hebben allemaal de plicht om een bijdrage te leveren.”

De wettelijke basis voor de groene koerswending ligt volgens de ECB in het EU-verdrag. Hierin staat dat de primaire taak van de ECB ‘prijsstabiliteit’ is – door de ECB zelf gedefinieerd als 2 procent inflatie. Haar secundaire taak is het bijdragen aan het „algemene economische beleid” van de EU, waaronder het milieubeleid. Op die tweede doelstelling is het nieuwe ECB-beleid gebaseerd. Mochten deze twee doelstellingen in de praktijk gaan botsen (bij de keuze of een obligatie wel of niet wordt gekocht), dan gaat prijsstabiliteit vóór klimaatbeleid, zo benadrukte Schnabel. „Er is een hiërarchie.”

Lees ook: ECB: klimaatverandering vormt voor bedrijven en banken in Zuid-Europa een extra risico

Vaarwel marktneutraliteit

Het besluit van maandag, waarvoor vorig jaar al de lijnen werden uitgestippeld, is een overwinning van de meer vernieuwende ECB-bestuursleden die klimaatactie willen. ECB-president Christine Lagarde behoort tot die groep, evenals Schnabel en Elderson. Een van de lastigste interne discussies in Frankfurt ging over het principe ‘marktneutraliteit’: het lang dominante idee dat de ECB het aanbod op de obligatiemarkt moet volgen, om de markt niet te verstoren. Dit principe gaat nu overboord. De obligatiemarkt, zo is nu de overtuiging, is sowieso geen ‘neutrale’ afspiegeling van de economie. Grote fossiele bedrijven zetten verhoudingsgewijs veel obligaties uit omdat ze veel kapitaal nodig hebben.

Net als iedere financiële instelling die groener wil investeren, stuit de ECB op het woud aan criteria dat hiervoor inmiddels bestaat. Elderson zei dat de ECB zich voorlopig richt op wetgeving uit Brussel, waaronder de ‘taxonomie’, het classificatiesysteem voor groene investeringen, en een nieuwe richtlijn voor transparantie bij bedrijven. Toch blijft het risico bestaan op gesjoemel met duurzaamheidsambities (‘greenwashing’), zo gaf Elderson toe. „Wij zijn ons daar terdege van bewust”.

Als volgende stap overweegt de ECB om banken die langetermijnkrediet aanvragen bij de ECB, korting te geven als dat voor duurzame doelen wordt ingezet. De centrale bank van Japan geeft al voordeel aan banken die emissiereductie financieren.