Dorothy Iannone: radicale kunstenaar vierde de vrouwelijke seksualiteit

Er zijn weinig vrouwelijke kunstenaars die zo ongegeneerd de seksualiteit vierden als Dorothy Iannone. De maandag op 89-jarige leeftijd overleden Amerikaanse schiep een oeuvre vol genitaliën en copulerende personages. Vielen haar schilderijen, films en teksten in de jaren zestig, zeventig en tachtig door het expliciete karakter regelmatig ten prooi aan censuur, de laatste twintig jaar van haar leven werd Iannone omarmd als een baanbrekend kunstenaar en regen de museale tentoonstellingen zich aaneen.

Curatoren en critici keken dit millennium met nieuwe ogen naar Iannones oude werk. Bijvoorbeeld naar haar installatie I Was Thinking of You (1975), een manshoge doos beschilderd met een naakt stel dat de liefde bedrijft tegen een paradijselijk decor. Het hoofd van de vrouw is een ingebouwd beeldscherm met een video: een close-up van Iannones hoofd terwijl ze masturbeert. Tate Modern in Londen en de Whitney Biënnale in New York toonden de drie decennia oude installatie respectievelijk in 2005 en 2006.

In een vraaggesprek met het kunsttijdschrift Flash Art zei Iannone zes jaar geleden over haar installatie: „Ik schaam me altijd als ik deze film zie, zelfs als er niemand bij is. Ik vraag me af hoe ik die video heb kunnen maken, maar ik ben zo blij dat ik het gedaan heb.”

Literatuur

Dorothy Iannone werd geboren in Boston, studeerde Amerikaanse literatuur, en begon in 1959 met schilderen, zonder opleiding. Met haar echtgenoot James Upham, een schilder en vermogende investeerder, reisde ze de wereld rond.

In 1960 zorgde Iannone voor krantenkoppen. De Amerikaanse douane had haar exemplaar van Henry Millers Tropic of Cancer in beslag genomen, een vanwege zijn obscene karakter verboden roman. Met hulp vocht Iannone de inbeslagname tot aan het Amerikaanse hooggerechtshof aan. Met succes: vanaf 1964 hoefde de roman van Miller niet langer meer onder de toonbank te worden verkocht, volgens sommige cultuurhistorici een schakeltje in de keten die leidde tot de seksuele revolutie.

Voor Iannone was haar persoonlijk leven onlosmakelijk verbonden met haar kunst. In beide, zei ze vaak, probeerde ze censuur te bestrijden, haar hart te volgen en de verwachtingen van de samenleving te verwerpen. Dat deed ze met enigszins naïeve, stripachtige kunstwerken met veel tekst erin.

Hoe radicaal ze kon zijn, bleek in 1967 toen ze tijdens een reis naar IJsland de Duits-Zwitserse kunstenaar Dieter Roth ontmoette. Stapelverliefd besloot ze binnen een week haar echtgenoot te verlaten om met Roth verder te kunnen leven. Zij beschreef hem als haar muze, hij noemde haar zijn leeuwin.

Samen groeiden Iannone en Roth uit tot prominente leden van de kunststroming Fluxus. Hij met zijn aan schimmel en verval onderhevige beelden van chocolade, zij met seksueel georiënteerde kunstwerken. Lang voordat de Britse kunstenares Tracey Emin in 1995 naam maakte met het kunstwerk Everyone I Have Ever Slept With 1963-1995 maakte Iannone al een kunstwerk waarin ze vastlegde met welke mannen ze ooit de liefde had bedreven.

Genitaliën

In 1969 zorgde Iannone andermaal voor krantenkoppen. Ze deed mee aan een groepstentoonstelling in de Kunsthalle Bern. Vlak voor de opening moesten de genitaliën op haar schilderijen afgedekt worden. Haar ‘muze’ Dieter Roth haalde uit protest zijn kunstwerken weg en de beroemde directeur van de kunsthal, Harald Szeemann, nam ontslag.

Het duurde even voordat de kunstwereld Dorothy Iannone inhaalde. Maar uiteindelijk kwam het dus goed en kreeg Iannone, die de laatste 25 jaar van haar leven in Berlijn woonde, in 2009 in het New Museum in New York de eerste overzichtstentoonstelling in haar geboorteland. De Franse Fluxus-kunstenaar Robert Filliou had haar betekenis in 1975 al gezien. Hij omschreef Dorothy Iannone destijds als „een vrijheidsstrijder en een krachtige en toegewijde kunstenaar die niet minder nastreefde dan de menselijke bevrijding”.

Lees ook deze necrologie: Vivienne Westwood: van veiligheidsspelden tot weelderige avondjurken