Don Quichots ridderfantasieën botsen in nieuwe opera op beursvloermachismo

Cide Hamete Benengeli was een fictieve Moorse historicus, die het geval van ‘de vernuftige edelman’ Don Quichot van La Mancha documenteerde. De schrijver Miguel de Cervantes diepte het manuscript op uit ‘de archieven van La Mancha’ en liet het vertalen uit het Arabisch, waarna Opera2Day, kort samengevat, er een opera van maakte.

In die vermakelijke opera, die zondag in Den Haag in première ging, heeft Benengeli zijn naam geleend aan de eigenaar van het bedrijf La Mancha Inc., die zich dermate verloren heeft in ridderromans dat hij zich nu Don Quichot waant. Don Quichot, gezongen in het Engels, begint donderdag aan een lange tournee door Nederland.

Opera2Day zoekt voortdurend naar nieuwe vormen voor opera, vaak door muziek en ideeën uit verschillende tijdperken bijeen te brengen – zie Vivaldi: Dangerous liaisons (2019), een fantasievolle kruising tussen Vivaldi-hits en de briefroman van Choderlos de Laclos. Ditmaal regisseerde artistiek leider Serge van Veggel niet zelf, maar kreeg de jonge Stefano Simone Pintor de kans om zijn Quichot-visioen te realiseren. Hij verplaatste de handeling naar een nogal grotesk geschetste hedendaagse multinational met über-Amerikaanse hork als topman, waar de ridderfantasieën van de Don botsen op brallerig beursvloermachismo.

Slangenleren schoenen

In maillot en slangenleren schoenen redt Don Quichot de sullige archivaris Miguel uit de klauwen van diens collega’s – Miguel heeft per ongeluk 400 miljoen laten verdampen. Het is de naam ‘Miguel’ die Don Quichot triggert: die herinnert hem aan de auteur van zijn lievelingsboek, waaraan hijzelf zijn geuzennaam ontleent. Dus noemt hij Miguel voortaan Sancho Panza, naar de schildknaap van de Don.

De grap is dat pennenlikker Miguel zich daadwerkelijk ontpopt tot auteur – van een succesboek over de avonturen die hij met Don Quichot beleeft, en in zekere zin zelfs van diens leven. De ambitie is groot: deze Quichot wil meer zijn dan een avonturenverhaal en wezenlijke vragen stellen over verbeelding en werkelijkheid, noodlot en vrije wil.

Sommige scènes zijn wat lang of te onscherp, zoals de door La Mancha Inc. ontworpen lift naar de maan

Cervantes reageerde met een tweede deel (uit 1615) op de piraterijen rond zijn succesvolle eerste boek (1605), en de opera volgt die structuur. Dat werkt goed, al zijn sommige scènes wat lang of te onscherp. Zoals de door La Mancha Inc. ontworpen lift naar de maan: de uitvinding van een stelletje stomvervelende durfkapitalisten doet af aan de fantasie van Don Quichot, zonder dat het contrast écht gethematiseerd wordt.

Rollende Spaande r

Don Quichot, alias mr. Benengeli, is een verrukkelijke rol van bariton Mattijs van de Woerd. Met een rollende Spaanse r geeft hij compleet geloofwaardig gestalte aan het soort charmante en nobele waanzin dat ‘quichotterie’ is gaan heten. Wanneer de betovering van zijn fantasie verbroken is, in het tweede deel, voel je het verlies, doordat je er eerder zo onvoorwaardelijk in bent meegegaan. Tenor Manuel Nunez-Camelino is een atypische Miguel/Sancho, niet aards en plomp, maar een onhandige slungel. De komische timing van dit duo is een attractie van de opera, al verzandt hun conversatie nu en dan in gebabbel.

Componist Vanni Moretto (die ook meewerkte aan de Vivaldi-productie) schreef voor het New European Ensemble een grotendeels nieuwe partituur, waarin hij bestaande muziek uit de Middeleeuwen en de Renaissance verwerkte, vertolkt door instrumentalisten en zangers van ensemble La Fonte Musica. Het resultaat is soms ronduit magisch, zoals in de – sowieso schitterende – openingssequentie. Wel mist de collageachtige partituur een dwingende spanningsboog, waardoor bijna drie uur (inclusief pauze) net te lang voelt.