Schimmig gedrag van de Zuid-Afrikaanse president op zijn buffelfokkerij kan leiden tot zijn afzetting

Op een warme, regenachtige dag is het zand van de onverharde weg naar Phala Phala, de boerderij van president Cyril Ramaphosa (70) in de Zuid-Afrikaanse provincie Limpopo, in modder veranderd. Ervaren bestuurders weten dat je niet langzamer, maar juist harder moet rijden om niet vast te komen zitten. Je zou denken dat een president de route naar zijn perceel aangenamer zou maken, wat de indruk wekt dat hij er niet veel aandacht op wil vestigen. Een politiewagen, die aan de binnenkant van het hek staat, toetert een paar keer als de verslaggever en de fotograaf te langzaam langs het landgoed rijden. Geen pottenkijkers hier.

Reden voor de waarschuwing zal zijn dat de boerderij onderwerp is van corruptieschandaal ‘farmgate’ dat mogelijk tot Ramaphosa’s afzetting leidt. Afgelopen woensdag publiceerde een parlementaire commissie een vernietigend rapport waarin de president, die sinds 2018 regeert, wordt beschuldigd van witwassen, omkoping, het verbergen van een misdaad en het bemoeilijken van politie-onderzoek in verband met een veronderstelde diefstal van 4 miljoen dollar van zijn boerderij. De top van regeringspartij ANC, zou vrijdag over zijn lot beslissen, maar stelde de vergadering erover uiteindelijk uit tot zondag.

Vernietigend rapport spreekt van witwassen, omkoping en verbergen van een misdaad

Ramaphosa heeft nog veel aanhang in de partij. „Mijn mening is dat het voorbarig zou zijn als de president zomaar aftreedt zonder eerlijk proces”, zei energieminister Gwede Mantashe vrijdag tegen de tv-zender Newzroom Afrika.

De diefstal werd in juni openbaar gemaakt door Arthur Fraser, voormalig hoofd van de Zuid-Afrikaanse staatsveiligheidsdienst en gelieerd met de vorige, afgetreden president Jacob Zuma. Volgens hem ontdekte de huishoudster van Ramaphosa, van wie de identiteit wordt beschermd, twee jaar geleden de enorme hoeveelheid geld in de kussens van een bank. Zij lichtte haar broer in en liet een bende in de boerderij inbreken.

Ramaphosa meldde de diefstal daarop niet bij de politie, maar zou na ondervragingen door zijn eigen beveiligers een deel van de gestolen buit hebben teruggevonden. Fraser beweert dat de huishoudster en de veronderstelde daders later zo’n 10.000 dollar zwijggeld ontvingen. Het rapport van woensdag stelt dat het is verboden om zulke grote hoeveelheden buitenlandse valuta te bezitten. Ook was het geld niet aangegeven bij de belastingdienst.

30.000 euro per koe

Zelf claimt de president het geld te hebben verdiend met de verkoop van zijn vee, naast politiek zijn andere grote passie. Zo fokt hij zeldzame Ankole-runderen, die hij importeerde uit Oeganda en op veilingen verkoopt voor bedragen die kunnen oplopen tot zo’n 30.000 euro per dier. Ook fokt hij wilde dieren, waaronder Afrikaanse buffels, een van de zogeheten big five, sabelantilopes en impala’s.

De Soedanese Mustafa Mohamed Ibrahim Hazim bezocht eind 2019 zijn boerderij voor de aankoop van buffels, voerde Ramaphosa volgens het rapport aan ter verdediging. Hazim betaalde volgens hem contant, terwijl verkopen op veilingen om veiligheidsredenen meestal via elektronische weg verlopen. De manager van de boerderij legde het geld naar eigen zeggen eerst in een kluis, maar besloot het bedrag in de bankkussens te stoppen omdat het personeel volgens hem toegang had tot de kluis.

Dat Hazim de buffels na aankoop niet meenam en ze tweeënhalf jaar later nog steeds op de boerderij rondlopen, draagt volgens het rapport niet bij aan de geloofwaardigheid van Ramaphosa’s verhaal. Ramaphosa blijf erbij niets verkeerd te hebben gedaan.

Cyril Ramaphosa was de hoofdonderhandelaar namens het ANC tijdens gesprekken die leidden tot het einde van de apartheid, waarna Nelson Mandela in 1994 werd gekozen tot de eerste zwarte president van Zuid-Afrika werd. Daarna trok hij zich terug uit de politiek en vergaarde hij een fortuin in, vooral, de mijnbouw. In 2012 kreeg hij weer een hoge positie in het ANC, waarin hij nog altijd veel aanzien had. In 2014 werd hij vicepresident en vijf jaar geleden nam hij het stokje over van Jacob Zuma, die aftrad na beschuldigingen van grootschalige corruptie. Ramaphosa zwoer toen de corruptie in de overheidsinstellingen uit te roeien.

Afzettingsprocedure

Dinsdag zal het parlement debatteren en stemmen over een afzettingsprocedure. De oppositiepartij Democratic Alliance (DA) kondigde aan een voorstel in te dienen voor vervroegde verkiezingen. Het ANC heeft in het parlement een grote meerderheid, maar intern is de partij sterk verdeeld. De vraag is hoeveel partijleden hem blijven steunen. Oppositiepartijen en ook critici in het ANC vroegen al om zijn aftreden. Ramaphosa zei drie weken geleden nog dat hij „graag een stap opzij” zou doen als hij schuldig werd bevonden, maar daar lijkt hij nu van af te zien.

De ophef over de diefstal is niet de eerste controverse rondom Phala Phala. In november 2020 beschuldigde dierenrechtenorganisatie PETA Ramaphosa ervan banden te hebben met de trofeejacht, waarbij wilde dieren speciaal gefokt worden om gedood te worden door welgestelde toeristen om de opgezette koppen als trofeeën aan de muur te hangen.

Op twintig minuten van Phala Phala staat de boerderij van Anton De Swardt. Hij kent de president al jaren en fokt op zijn 700 hectare eveneens Afrikaanse buffels en de bijzondere Ankole-runderen. De boerderij van De Swardt hangt vol met tientallen jachttrofeeën. Over een tafel in de woonkamer ligt een luipaardhuid. Twee slagtanden van een olifant omhullen de spiegel ernaast. De Swardt kocht zijn eerste Ankole-koe van Ramaphosa, die de voorzitter is van de Ankole Cattle Breeders Society.

De Swardt verwoordt een veelgehoord argument van wilde dierenfokkers: „Jagen is cruciaal voor het behoud van wilde dieren”, stelt De Swardt, terwijl hij een van zijn koeien aait. „Het is beter dat wij de dieren in de gaten houden, bijvoeren en af en toe verkopen aan een jager”, vertelt hij terwijl hij in een open safari-auto over zijn land rijdt, „dan dat ze in het wild worden afgeschoten door stropers.” Met die verkoop is veel geld te verdienen, erkent De Swardt. Het is dus niet ondenkbaar dat de gevonden contanten inderdaad van die transacties komen. Maar waarom hij dat geld niet heeft aangegeven en de diefstal niet meldde blijft onduidelijk.

Lees ook: Jacob Zuma ging ten onder aan zijn eigen gulzigheid

Ramaphosa’s aantreden leidde tot een zucht van opluchting bij vele Zuid-Afrikanen. Zijn rol in de strijd tegen apartheid, de goede band met nationale icoon Nelson Mandela, en zijn belofte corruptie uit te bannen, deed de hoop herleven dat regeringspartij ANC zich opnieuw kon uitvinden. Maar de eens geliefde vrijheidsstrijder dreigt nu toch ten onder ten gaan aan zijn zakelijke belangen.