Deze protestmars heeft een doel maar geen eindpunt, de kuiten doen het werk

Het onderbeen van de mens is tamelijk nietszeggend. Soms zijn ze behaard, ballonkuiterig, gebruind of juist in melkfleskleur. Soms hebben ze zelfs iets van een wandelende zuil, en als er een broek overheen zit zijn die kuiten al helemaal irrelevant. De Argentijnse kunstenaar Sebastián Díaz Morales richtte zich op stoeprandhoogte op die kuiten, en ook op de enkels en schoenen van mensen die in grote groepen ergens naartoe gaan. In zijn videowerk Miles marchan (Thousands March), dat nu te zien is in Museum De Pont in Tilburg, is de camera laag bij de grond, en volgt hij ontelbaar veel voeten, ze gaan ergens heen, maar je hebt geen idee waarnaartoe. Dat klinkt saai, maar dat is het niet.

De wandelende mens. Als we daaraan denken in de kunst, associëren we dat in de regel met een eenzame wandelaar, een tragisch figuur op de vlucht voor het leven of iemand die iets kleins is in een groter geheel. Zowel de kunstenaar als de kijker heeft vooral aandacht voor de houding, en als we al een blik op de achterkant van iemand werpen dan gaat de aandacht eerder uit naar de rug dan naar de kuit.

„Mijn eenzaam leven wandelt in de straten”, dichtte Martinus Nijhoff ruim een eeuw geleden. Hoe zit het met de levens van wie als grote groep over straat gaan? Daar vind je minder eenzaamheid en minder tragiek, zou je denken. De Zuid-Afrikaanse kunstenaar Moshekwa Langa (2001) (opgenomen in de collectie van het Britse Tate) toonde in zijn videowerk Where do I begin echter al dat dat niet zo hoeft te zijn. Ook hij filmde alleen voeten en onderbenen van mensen vlak voordat ze een bus in stappen. Je volgde geboeid de aarzeling van de bewoners van het dorp Bakenberg voordat de stap werd genomen. Shirley Bassey zingt op de achtergrond over de vraag waar te beginnen. Je krijgt de neiging de verhalen achter die voeten in te vullen, en je werd gewezen op de beladen achtergrond van de zwarte bevolking in Zuid-Afrika die enorme afstanden aflegden om elke dag naar hun witte werkgever te gaan.

Koopzondag

Ook bij Morales voel je geschiedenis. Het schoeisel zijn luxueuzer dan bij Langa, en de bijna kapotte sandaal is hier in de meeste gevallen een gymschoen van een duur merk of een mooie sandaal. De passen zijn ook niet weifelend. Zou je de titel en de soundscape van de Zuid-Afrikaanse componist en geluidskunstenaar Philip Miller er niet bij hebben, dan zou je op sommige momenten het gevoel hebben met een koopzondag in de Kalverstraat te maken te hebben, zo ontspannen slenterend zijn de onderbenen soms in hun loopje. Op andere momenten is er duidelijk een mars gaande in het strakke ritme van de gympen.

Bij Morales heb je geen idee waartegen geprotesteerd wordt. Er is een doel, maar geen eindpunt. Zoals vaker bij Morales het geval is, in zijn films waar een man bijvoorbeeld almaar deuren opent, trappen oploopt of waarin mensen aan een processie deelnemen. Morales houdt van bewegende mensen, zonder bestemming. In Miles marchan is het letterlijk de zwijgende meerderheid die zich voortbeweegt. Geen geroep of protestlied, alleen in de geluiden die Miller eronder zette hoor je getoeter, nu en dan een soort ceremoniegeluiden of getrommel. Soms is de achtergrond dreigend, andere momenten wat afwachtend. Miller stuurt de blik van de kijker door middel van geluid, zonder op effectbejag uit te zijn. Gemakkelijk had hij de kijker met de muziek kunnen ontroeren of beangstigen, maar zowel Miller als Morales hadden dat duidelijk niet voor ogen.

Hier gaat het om de universele protestmars, die bijna overal gehouden had kunnen worden en over van alles kan gaan: klimaat, coronamaatregelen of meer loon. Sommigen lopen met stok, achter een rollator (hoewel de meeste benen van jonge mensen zijn) of doen danspassen. Het geheel oogt niet echt hopeloos. De voeten bewegen zich grotendeels in traag marstempo voort, waarin ritme en abstractie elkaar afwisselen in geluid en beeld.

Miles marchan is het portret van de 21e eeuwse mens zonder dat er een hoofd aan te pas komt. De mens is hier gedepersonaliseerd zoals je dat van kleine kinderen kent: ze klampen zich in een mensenmassa aan een onderbeen vast om tot hun schrik te ontdekken dat het been dat ze vast hebben niet van hun vader of moeder is. Wie het hele uur blijft zitten, merkt dat het onderbeen van de mens fascinerend kan zijn in al haar facetten, en individualistischer dan je zou denken.