Deze wapens spelen een hoofdrol bij de oorlog in Oekraïne

De strijdkrachten van Rusland en Oekraïne staan nu tegenover elkaar. Maar ze hebben gezamenlijke wortels in de Sovjet-Unie. Tot 1991 waren de militaire en ruimtevaartindustrie van Rusland en Oekraïne sterk met elkaar verweven. De T-80-tanks die de Oekraïners nu door hun steden zien rollen, zijn oorspronkelijk ontwikkeld in Charkov.

Beide landen hebben de afgelopen decennia hun strijdkrachten gemoderniseerd. Voor Rusland begon dat na gevoelige verliezen en misrekeningen tijdens de oorlog tegen het veel kleinere Georgië in 2008. Geholpen door olie- en gasinkomsten zette defensieminister Sergej Sjojgoe in op 70 procent moderne apparatuur. Hij bestelde grote aantallen nieuwe intercontinentale ballistische raketten, vliegtuigen, helikopters, onderzeeërs en schepen. Het aantal dienstplichtige militairen werd teruggebracht ten gunste van militairen onder contract.

Vooral de luchtmacht en de Strategische Raketkrachten (de intercontinentale kernraketten), bij de Russische landmacht is er relatief meer oud materieel. Het land zette in op de ontwikkeling van nieuwe wapens: er verschenen nieuwe versies van de Mig- en Soechoj-jachtvliegtuigen, waaronder de Soechoj 57, het antwoord op de F-35 van het Westen. Een duidelijke voorsprong op het Westen hebben de nieuwe hypersone Zirkon, Tsiklon en Kinzhal-raketten, de hypersone glider Avangard, die tot 25 keer de geluidssnelheid zou halen, en de onbemande nucleaire drone Poseidon. Ook experimenteert Rusland met het onderscheppen en uitschakelen van satellieten.

Ook Oekraïne begon met moderniseren in 2014, na de Maidan-revolutie, de Russische inname van de Krim en het begin van de oorlog met de door Rusland gesteunde rebellen in de Donbas. Doel was om de militaire techniek te moderniseren, met aansluiting op NAVO-standaarden. Het land ontwikkelde eigen anti-tank-raketten, pantserwagens en raketartillerie op basis van eerder materiaal uit de Sovjet-Unie.

Toch bleef Oekraïne technologisch achter: waar Rusland het geavanceerde S-400-luchtafweersysteem ontwikkelde, zit Oekraïne nog met de vorige versie, S-300. Maar het overweldigende verschil zit toch in de aantallen.

Ruslands defensiebudget in 2020 was 43,2 miljard dollar, precies tien keer dat van Oekraïne, volgens een jaarlijks rapport van het International Institute for Strategic Studies in Londen. Ook gemeten in troepen en wapens begon Rusland deze oorlog met grote overmacht: 900.000 soldaten versus 209.000, 1.378 militaire vliegtuigen tegen 125 aan de Oekraïense kant en 2.840 tanks versus 858 aan de Oekraïense kant.

De militaire macht en kwetsbaarheden aan beide kanten komen in de oorlog vol aan het licht. Dit is een overzicht van de wapens die een hoofdrol spelen in het conflict: hun technische werking, waar ze militair voor bedoeld zijn, en waarvoor ze daadwerkelijk gebruikt worden.

Ballistische raketten en kruisraketten

De eerste aanvallen in Oekraïne zijn uitgevoerd met honderden zware raketten, waaronder de Iskander-M, een ballistische raket voor afstanden rond 500 tot 700 kilometer, afgevuurd vanaf de achterkant van een truck. Ballistisch betekent dat de raket eerst met een raketmotor versnelt tot 5 à 6 keer de geluidssnelheid, en daarna al vallend zijn doel raakt. Door die hoge snelheid is het erg moeilijk om de raketten uit de lucht te schieten.

De Iskander-M is een opvolger van de Scud-raketten die tijdens de eerste Golfoorlog in 1991 op Israël en Saoedi-Arabië werden afgevuurd.

Vanaf schepen in de Zwarte Zee zijn ook Kalibr-kruisraketten afgevuurd. Kruisraketten doorkruisen het luchtruim op eigen kracht op lage hoogte, maar vliegen minder snel dan het geluid. Daarom zijn ze gemakkelijker te onderscheppen door lucht-afweer-raketten, maar doordat ze laag vliegen, verschijnen ze pas laat op de radar. Beide typen raketten kunnen ook uitgerust worden met een kernkop.

Raketartillerie

BM-30 Smertsj (‘wervelwind’) zijn kleinere raketten, afgeschoten vanaf een raketlanceerinstallatie op een vrachtwagen. Eenmaal afgevuurd worden ze naar hun doel voortgestuwd door een raketmotor met vaste brandstof.

Ze zijn bedoeld voor het uitschakelen van militaire doelen, maar worden nu volgens berichten gericht op flatgebouwen en woningen. Oekraïners maakten meerdere foto’s van staartstukken van Smertsj-raketten die midden in woonwijken diep in het asfalt steken. De explosieve lading is verderop neergekomen. Vergelijkbaar zijn BM-21 Grad (‘hagel’)raketten.

Raketten afgevuurd door raketartillerie zijn ongeleid, en kunnen dus niet precies gericht worden. Volgens meerdere meldingen worden ze bovendien gebruikt voor clustermunitie: de raket is volgeladen met kleinere bommen, die zich over een groot gebied verspreiden en veel ongerichte schade aanrichten.

Clustermunitie wordt verboden door het de Conventie tegen Clustermunitie van 2008, vanwege de brede, ongerichte schade die ze kunnen aanrichten, ook doordat niet-ontplofte bommen later pas afgaan.

Rusland, China, de VS en Oekraïne hebben die conventie niet ondertekend, maar het ongericht gebruik in stedelijke omgevingen, met burgerslachtoffers, geldt wel als een oorlogsmisdaad.

Drones

Onbemande bewapende vliegtuigen, ofwel drones, hebben oorlogvoering de afgelopen decennia ingrijpend veranderd. De Amerikaanse Reaper en Predator-drones schakelden vijandelijke troepen, doelen en (vermeende) terroristenleiders van kilometers hoogte, op afstand aangestuurd door piloten achter computerschermen in containers.

Met de komst van de goedkope Bayraktar TB2 van Turkse makelij in 2014 is die wapentechnologie binnen bereik van veel meer landen gekomen. Op slagvelden in Azerbeidzjan, Libië, Turkije en Ethiopië speelden ze een hoofdrol, en ook Oekraïne heeft er rond de twintig. Er zijn verschillende video’s opgedoken van aanvallen op Russische konvooien.

De drones, met een spanwijdte van 12 meter, worden met een propellor aangedreven, en vliegen op een hoogte van 6 kilometer met zo’n 130 kilometer per uur. Door hun lage snelheid zouden ze in theorie een gemakkelijk slachtoffer moeten zijn voor de Pantsir-luchtafweerraketten die kolonnes moeten beschermen. Toch zijn ze nog steeds operationeel, en de Oekraïense minister van Defensie meldde dinsdag dat Turkije nieuwe toestellen heeft geleverd.

Antitankwapens

Internationale aandacht was er voor levering van geavanceerde FGM-148 Javelin antitankraketten door Estland en de VS aan het Oekraïense leger.

Tanks en antitankwapens vormen een schoolvoorbeeld van een wapenwedloop. Om door het dikke pantser van tanks heen te dringen hebben antitankraketten een holle lading, wat erop neerkomt dat het explosief een hete straal vloeibaar metaal vormt, die door het pantser heen spuit.

Russische tanks zoals de T-72, de T-80 en de T-90 zijn daarom uitgerust met reactieve bepantsering, explosieve platen boven op het pantser die ontploffen zo gauw ze geraakt worden, zodat de vorming van de vloeibare metaalstraal gehinderd wordt.

Javelin-projectielen ontwijken die reactieve platen weer, met een dubbele lading: de eerste doet de reactieve platen afgaan, de tweede vormt alsnog de vernietigende metaalstraal.

Afgeschoten vanuit een buis op de schouder stijgt de Javelin eerst op, om de tank van boven aan te vallen, waar het pantser kwetsbaarder is. Inmiddels zijn de eerste Russisch tanks met een anti-Javelin-overkapping al gesignaleerd.

Vergelijkbaar zijn de Panzerfaust-3, een ongeleid antitankwapen dat van af de schouder afgevuurd kan worden. Nederland levert 50 van deze raketwerpers aan Oekraïne, samen met 400 raketten. Een variant is de Zweedse Pansarskott, waarvan het voorheen strikt neutrale Zweden er 5.000 heeft toegezegd.

Thermobarische wapens

Grote onrust veroorzaakten de TOS-1 systemen die in verschillende Russische kolonnes zijn gezien. Het zijn raketwerpers op het onderstel van een T-72-tank voor de thermobarische bommen, ook wel beschreven als fuel air explosives of vacuümbommen.

Thermobarische wapens veroorzaken een mist van brandstof, die zich verspreidt en met de lucht mengt, om daarna het mengsel tot ontbranding te brengen.

De ontbranding over een groot volume geeft een intense drukgolf, gevolgd door een vacuüm vanwege het opzuigen van de zuurstof. Mensen die zich binnen in de wolk bevinden worden volledig weggevaagd, verderop leidt die tot ernstige brandwonden en beschadigingen van longen, trommelvliezen en andere holtes in het lichaam door de intense drukgolven.

Ook gebouwen ondervinden grote schade van de explosies. De bommen zijn bedoeld om bunkers en loopgraven te bestoken. Het signaleren van de Russische TOS-1 in de stad wordt daarom geduid als opmaat voor de vernietigende stedelijke oorlogvoering – zoals eerder ook grote delen van Aleppo in Syrië en Grozny in Tsjetsjenië met de grond gelijkgemaakt werden.

Luchtverdediging

Oekraïne beschikt over het verrijdbare S-300-luchtafweersystemen, nog afkomstig uit de Sovjettijd. Onduidelijk is hoeveel daarvan nog werkzaam zijn, al zijn er wel Russische vliegtuigen neergeschoten. Rusland heeft alweer de volgende versie, S-400, in grotere aantallen. Deze systemen zijn bedoeld om vliegtuigen en kruisraketten te onderscheppen op grote afstanden tot 50 kilometer.

Voor middellange afstanden zijn er de verrijdbare Boek-raketten, berucht van het neerhalen van vlucht MH17. Zowel Rusland als Oekraïne heeft ze, al heeft Rusland er meer, en ook in geavanceerdere uitvoeringen.

De Oekraïense luchtafweer op korte afstand wordt nu versterkt met Stinger-luchtdoelraketten, een draagbaar systeem, waarmee vanuit een raketwerper op de schouder geschoten kan worden op vijandelijke vliegtuigen en helikopters.

Eenmaal afgevuurd zoekt de 1,5 meter lange raket zelfstandig zijn doel met hulp van de infraroodstraling uitgezonden door de motoren of straalmotoren. Nederland levert er 200 aan Oekraïne, en ook Litouwen en de VS leveren Stingers.

Jachtvliegtuigen

In de Oekraïne-oorlog lijkt er nog nauwelijks een rol weggelegd voor de overtreffende trap van conventioneel oorlogstuig: jachtvliegtuigen.

Voor de oorlog beschikte Oekraïne over zo’n 125 militaire vliegtuigen, waaronder 85 jachtvliegtuigen en zoals de MiG-29 Fulcrum, Soechoj-24 Fencer en de Soechoj-27 Flanker.

Onduidelijk is hoeveel daarvan over zijn na de aanvallen op vliegvelden en militaire infrastructuur aan het begin van de oorlog. De aankondiging dat Polen, Bulgarije en Slowakije 70 toestellen aan Oekraïne zouden uitlenen, werd dinsdag snel weer teruggetrokken.

Rusland beschikt over ongeveer 1.400 militaire vliegtuigen, waaronder Soechoj-34 Fullback, Soechoj-35 Flanker en MiG-35 Fulcrum jachtvliegtuigen. Ook de Russische jachtvliegtuigen zijn nog niet veel gesignaleerd in de Oekraïense oorlog.

De Soechoi-57 Felon, het Russische antwoord op de radarontduikende vijfdegeneratiestraaljagers zoals de F-35, is nog niet operationeel.

Met medewerking van Danny Pronk, militair analist bij het instituut Clingendael.

Aanpassing 17:00: In een eerdere versie van dit stuk stond dat soms Smertsj-raketten uit het asfalst staken. Dat is verbeterd naar: staartstukken van Smertsj-raketten. Het woord ‘artillerieraketten’ is vervangen door ‘raketartillerie’.